Çok eski zamanlardan beri Merkezî Kuzey Kafkasya’nın Yukarı Kuban ve Yukarı Terek havzalarında yaşayan Karaçay-Malkarlıların zengin bir sözlü halk edebiyatları vardır. Şarkılar, türküler, efsaneler, masallar, destanlar, atasözleri, deyimler, mizahî fıkralar... şeklinde ifade edebileceğimiz manzum ve mensur metinler, kuşaktan kuşağa atlayarak zamanımıza kadar gelebilmiştir.

Botaş ulu Hamit, Karaçayda tanılgan Mustafa Hacini tuvdugudu. Mart 9, 1921 cılda, Kart-Curt elde tuvgandı . Ol atasını tanıgınçı Komunistle atasın öltürgendile. Öksüz kalgan Hamitni anasını atası Caşelanı Aliy, añña öksüzlük körgüzmey östüredi. Ne kalsın, Alini da 1928 cılında Orus komunistle öltürgendile. Alay öksüz Hamit, Botaşlaga, kart atası Mustafa Hacini kolunda caşagandı, anı da 1930 cıl Bolşevikle kurman etgendile. Toguz cılında atasından, em da eki kart atasından da tam öksüzlüknü tatuvun algandı, caşav anı anti-komunist etedi. 2. Duniya kazavatha deri ol da bütün Komunist Imperialist Stalinizmni baskısında ösgendi. Curtha da duşman çaphanında da duşmañña karşı sermeşgendi. 1943 cıl fırsat tabıb Evropaga köçedi. Evropada aylana, 1960 cıl Amerikaga cerleşgendi. 2002 cıl Amerikada ölgendi.

Kafkas halklarından olan ve 2000 yıldan beri Kuban ırmağının kaynağı Elbruz dağının doğu ve batısındaki dağlık arazide ve derin vâdilerde yaşayan Karaçay-Malkar Türkleri hakkında bilinen rivâyetlerden birisi de Karaçaylılar’ın Anadolu Türkleri’nin bir kolu olduğudur. Karaçay ve Malkar adları aslında bu Türkler’in yaşadığı birer coğrafi bölge adı olmasına rağmen, Sovyet politikası neticesi -diğer Türkler’de de görüldüğü gibi- birbirinden farklı dile, kültüre ve târihe sâhip iki ayrı halkmış gibi gösterilmiş ve Karaçaylılar ile Malkarlılar birbirinden koparılmaya çalışılmıştır.

Tavlu halkım sen Kafkazga Cıltırab künça tuvgansa Duniyaga hurmet, caşavga Carıklık berib turgansa Öhtem curtum, sıylı halkım Sen Kafkaznı küçü, canısa Duniyaga ülgü bolub, Kafkaznı Aytılıb kelgen dev cırısa Batır köllü, ciger halkım Kirsizdi, tazadı karnaşlıgıñ Barından da bek baylıgıñ seni Adet, namıs, adamlıgıñ Karaçay namıs, tav adet Ata curtnu tamalı bolgansız siz Kartha-caşha, arıgañña coldaKol-kanat bolgansız siz...

Kışhı suvuknu tamam da katı künlerinde, boran etip karla suvurulgan bir keçede duniya carıkga közlerimi açhanma. Anam harip aythanña köre, 1938-çi cıl Bayrım aynı al künlerinde tuvganma. Alay a kagıtımda Toturnu al ayını 11-çi künü cazılıpdı. Har nege da esim cete tebregen zamanlarımda atımı caratmay “munu maña nek atagansız?” dep atamı-anamı katı soruvga tuthanımı bügün da eskereme. Bu zatnı üsünden atam harip bılay aytıvçan edi: bizni elde “efendi” bolup işlegen Acilanı Aliysa Efendini caşı Harun Efendi’ni Başüyük elde caşagan egeçi Hanifa’nı katı avrugan haparı keledi.Harun Efendi guzaba ketip egeçin aladı da İstanpul şaharga baktırırga eltedi.

Karaçay-Malkar Nart destanlarının merkezinde olaylar ve kahramanlar vardır. Nart kahramanlarının düşmanlarına karşı yaptıkları mücadeleler, insanüstü, çirkin dev yaratıklarla [emegenler] yaptıkları savaşlar ve Nartların kahramanlıkları, yiğitlikleri anlatılır. Nart kahramanları daha çok yiğitlik ve dinamizm yönünden karakterize edilmektedir. Onların savaş tutkuları, cesaretleri, halkı birtakım canavar ve devlere karşı korumaları; halkın hayatını kolaylaştırmak için gösterdikleri çabalar ve buldukları pratik çözümler Nart kahramanlarının en belirgin özellikleridir. Olağanüstü özelliklerle kuşatılan Nart kahramanları; yiğitliğin, cesurluğun ve mertliğin sembolüdürler.

İslâmî Türk Edebiyatı’nda Güvercin Hikayesi, Kesikbaş Hikayesi, Dâstân-ı Geyik, Dâstân-ı İbrahim gibi halkın anlayabileceği sade bir dille türlü dinî hikayeler yazılmış ve basılmıştır. Özellikle Anadolu sahasında yazılmış bu tür eserlere kütüphanelerde ve özel kitaplıklarda çokça rastlanır [1]. Müstakil manzumeler dışında, Klasik Türk Şiiri’nde beyitlerde çeşitli vesilelerle geçen [2] İsmail Kıssası da bunlardan birisi olup Kur’an-ı Kerim’de şöyle yer alır:

Ertde-ertde bir çegetni içinde bir kart kişi, katını, kızı bla caşagandı. Aşaganları, caşaganları bir ullu narat terekni kabugun conub, andan çıkgan çayırnı üsüne da çayır cagıb, kelib añña koññan kanatlılanı tutub, aşab turgandıla. Bir kün, kün ortanı allı bla çayırı kaynab turgan bir terekge bir kara kuş koññandı, ayakları çayırga cabışhandı da, ne küreşib da açalmagandı. Kart kişi anı alay körgenley, kelib kuşnu tuthandı.