Kışhı suvuknu tamam da katı künlerinde, boran etip karla suvurulgan bir keçede duniya carıkga közlerimi açhanma. Anam harip aythanña köre, 1938-çi cıl Bayrım aynı al künlerinde tuvganma. Alay a kagıtımda Toturnu al ayını 11-çi künü cazılıpdı. Har nege da esim cete tebregen zamanlarımda atımı caratmay “munu maña nek atagansız?” dep atamı-anamı katı soruvga tuthanımı bügün da eskereme. Bu zatnı üsünden atam harip bılay aytıvçan edi: bizni elde “efendi” bolup işlegen Acilanı Aliysa Efendini caşı Harun Efendi’ni Başüyük elde caşagan egeçi Hanifa’nı katı avrugan haparı keledi.Harun Efendi guzaba ketip egeçin aladı da İstanpul şaharga baktırırga eltedi.

Kışhı suvuknu tamam da katı künlerinde, boran etip karla suvurulgan bir keçede duniya carıkga közlerimi açhanma. Anam harip aythanña köre, 1938-çi cıl Bayrım aynı al künlerinde tuvganma. Alay a kagıtımda Toturnu al ayını 11-çi künü cazılıpdı. Har nege da esim cete tebregen zamanlarımda atımı caratmay “munu maña nek atagansız?” dep atamı-anamı katı soruvga tuthanımı bügün da eskereme. Bu zatnı üsünden atam harip bılay aytıvçan edi: bizni elde “efendi” bolup işlegen Acilanı Aliysa Efendini caşı Harun Efendi’ni Başhüyük elde caşagan egeçi Hanifa’nı katı avrugan haparı keledi.Harun Efendi guzaba ketip egeçin aladı da İstanpul şaharga baktırırga eltedi. Alay a madar tabılmaydı. Umut üzülgeninde egeçin alıp bizni elge keltiredi. Ma ol künlede tuvama da haparımı Hanifaga aytadıla. Ahır künlerin caşay turgan caş tişirıv kuvanñanın belgili ete alay aytadı: men ölüp ketip barama, ahırda da atın men atayım da aytılganı sayın meni eskere turursuz. Caşçıknı atına ne “Yılmaz” ne da “Özdemir” salıgız. Biznikile da “Yılmaz” atnı saylaydıla. “Yılmaz” degen söz, Türk tilde “kacıkmagan, arımagan, talmagan, kamalmagan maganalaga keledi. Bolsa da musliman at bolmaganı kibik Kafkaz at da tüldü, aytırga da bek kıyındı. Atacurtdan kelgen kartlarıbız meni atımı boluşlusuça aytalmaganları sebepli, erkişile “İlmaz”, tişinıvla da“Cılmaz” devçen edile. Hanifa haripni Allah rahmat etsin, alay a atımı bügün da caratmayma. Mında karaçaylılanı arasında menden sora “Yılmaz” atnı cürütgen kişi da bolmaz. Altı başlı üydegini men törtünçüsüme. Tört egeçim bıla bir karnaşım bardı...

ATAM BILA ÜYÜNÜ ÜSÜNDEN

Atam, Sılpagarlanı Geriy Efendini caşı Aziret Aliydi. 1896-çı cıl Atacurtda, Ullukaraçayda, Kartcurt elde tuvgandı. Türkiyaga köçgen zamanlarında 9 cılda bolgandı. Atamı tamada egeçi Safiyat Karaçayda kalıp ketgendi. Kesinden üç cıl ullu karnaşı Abdullah bıla üç cıl gitçe karnaşı Muhammat Said beri kelip mında sabiyley ölüp kalgandıla. Em kiçileri Zaliyhat a ösüp üydegili da bolup 1980-çi cılda avuşhan edi.

Kafkazda kalıp ketgen Safiyatnı tavruhladaça bir caşavu bolgandı. Anı üsünden bilgenlerimi kıshası bıla aytırga izleyme:

Atamı anası Bolurlanı Ayşatnı “Muhurcan” dep bir ata egeçi bolgandı, cılı kelgen bir kart katın. Anı başiyesi va tanılgan cırçı Koçharlanı Bagırnı caşı Kaspot... Kaspot, havle adam, üyde turgandan ese kıl kobuzun da alıp Karaçay-Malkar elleni arasında toydan toyga aylanıp caşagandı. Bir ketse talay aynı kaytıp kelmey turgandı. Muhurcan a kesi tururga korkup Geriy Efendini tamada kızçıgı Safiyatnı nögerge çakırırga öç bolgandı. 1904 cılda Ekinçi Istampulçula dep aytılgan ullu köç kurala tebregeninde, Geriy Efendi da Türkge köçerge dep onov etedi. Ol közüvde Safiyat harip 14 cılda boladı, cetip kelgen kızçık. İş kertige minñeninde kart Muhurcan duniyanı sıyıtın etgendi: “ay men harip, men carlı! Meni kesim canñız koyup kete tebregensiz. Safiyat bolmasa men kalay caşarma, Kaspot dump bolup ketse men ne etermeñ” Geriy Efendi da Ayşat da ne eterlerin bilmey tañ kesekni katışıp turadıla. Safiyat carlı da “meni koyup ketmegiz” dep cılagandı. Em ahırında Karaçay namıs avur basıp Geriy Efendi alay aythandı: “Safiyat kızım, men bılanı Türkge eltip, ornaltgandan sora guzaba ızıma kaytırma da seni da eltirme. Bu kart katın bek amanña ketgendi, ‘ogay’ desek, Allah da karagan halk da ne aytır: Köp mıçımam, Allah aytsa ceñil kaytırma”.

Bu sözleden sonra Safiyat bir kesek şoş boladı. Cüregi duv cansa da kart Muhurcan bıla Kartcurtda kaladı.

Atam harip, Safiyat esine tüşse betine mıdahlık çögüp, közlerinden cılamukla tögülüvçen edi. Maña sorsagız, bu işge bügün da akılım cetmeydi. Neçün desegiz, Geriy Efendi kibik bilimli, okuvlu, köpnü körgen adam, tülkesi tavusulgan bir kart katınnı sıyıtına karap tuvgan balasın kalay koyup köçgünçülükge çıkgandı. Munu kim ese da bir karañı adam etse, hataga cazmaz edik, alay a Efendini karaçay namısga bıla adetge boysunup kalganı bek uşagısız bolgandı. “Da ne eteyik, amma! Saña bir Allah aythan bolur. Tuvgan balamı öksüz etip bılayda koyallık tülme. Sıyıñ töppemde bolsun, bu zatnı üsünden maña kölkaldı bolma” derge kerek edi, Muhurcanña...

1905-çi cılnı kaçında colga çıgadıla, Türkge keledile. 1906-çı cılnı kaçında da ala üçün kuralgan cañı ellege ornaladıla. Geriy Efendi bıla üydegisi da Eskişehir atlı şaharga 100 km uzakda, Porsuk suvnu cagasında işlenñen “Süleymaniye " degen elge tüşedi. Uzaymay, Kafkazga kaytıp Safiyatnı keltirirge dep kuralaturgan közüvünde teli avruv tiyip ölüp kaladı. Safiyat a atasın saklap turganlayına, kelgen ketgenleden ölgen haparın eşitip ullu açıvga tübeydi. Bagırulu Kasbot a köp barmay kart katını Muhurcandan ayrılıp başha katın bıla üylenedi. Safiyat harip kart katınnı katına kısılıp kallay birni turgan ese da ahırında Kipkeledan birev bıla üylenedi.

Uruşla çıgıp ortalık katışhandan sora, bargan kelgen da bolmay birbirlerinden üzülüp kaladıla. Edreseyde Sovet vlast kuralgandan sora Safiyatdan bir mektup bıla bir suratçık keledi. Suratda tamada kızı Şerifat bıla tamada caşı Azret Aliy körüledi. Kızçık 14-15 cıllık, caşçık da 12-13 cıllık. Otuzunçu cıllada, bir türklü bıla üylü bolgan Maryam atlı bir karaçaylı tişirıv eri bıla birge Türkge köçedi da bizni elge tüşedi. Andan, 1931-çi cılda Safiyatnı sabiy avruvdan [kozlavdan] ölgen haparın ürenedile. Atam da egeçi Zalihat da açıp cürek avruvlu bolsala da Karaçayga barıp öksüzlerin körürge amal tapmaydıla. Aradan cılla ötedi. Ekinçi Duniya Uruş kızıv bargan zamanda almanlaga cesir tüşgen Sovet askerleni içinde karaçaylıla da boladıla. Bıladan bir kavumu, uruşnu ahırında Türkiyaga keledile. Bizni elge tüşgenleden Abayhanlanı Aslannı caşı Halit, Safiyatnı üydegisinden hapar aytadı. Halitni anası Zabithan Bolurlanı kızları bolganı sebepli atamı anası Ayşatha kısha cuvuk çıgadı. Bizge konak bolgan edi. Ol közüvde men on cıllık edim. Halitni anası bıla Ayşat eki karnaşdan tuvganları sebepli Safiyatları bıla Zabithanları körüşüp caşagandıla. Biz Safiyat haripni kuru eki sabiyçigi bardı dep tura edik. Halit keñi bıla hapar aythan ese da men barın eskerelmeyme. Kafkazdan köçüp kelgen Mariyam da kalgan sabiylerini üsünden cuk aytmagan edi. Alay bolsa da Abayhanlanı Halitni, Safiyatnı tamada caşı Azret Aliyni üsünden aythan haparın bügün da unutmayın turama: Germanya bıla Eresey uruşha kirgenlerinde, kolu savut tuthan erkişile askerge çakırıladı. Karaçayda askerge kuralgan erkişileni içinde Abayhanlanı Halit bıla cañı cetgen caş Azret Aliy da boladı. Ala caşagan elden cıyılgan askerleni tiziv etip kara cayav şaharga tuvra cürütedile. Halit bıla Azret Aliy can canña boladıla. Aziret Aliy Orus kıral üçün uruş etmezligin, madarın taphanlay callarıgın Halitge şıbırdaydı. Halit bu rizikolu onovun koydururga küreşse da unamazın añılap Azretge: “Bılaylada men basmagan cer cokdu, kalayın tap kalayın tapsız bolganın uvuçumu içi kibik bileme. Callarga tap cerge kelgenleyibizge men çabır bavumu baylarga dep cerge çögelerme, sen da bu közüvde tizivden çıgıp çegetni terenine mıllıgıñı atarsa. Bılay etseñ Orus gözetçile ızıñdan cetalmazla em da artıñdan atıp uralmazla”.

Azret bu onovga kuvanç allı boladı. Bir kesekni bargandan sora, tap cerge kelgenlerin eskertirge dep Halit çabır bavun baylarga çögeleydi, Azret da tizivden ayrılıp kapakdan enişge çegetni kalınına mıllıgın atadı. Halit harip közlerine cılamuk ura sözün bılay baylagan edi: “Çörçek caş Azret Aliy, koyan sekirgença kaphakdan enişge sekirgeni bıla kalın çegetge siñip közden taşayganı bir boldu. Orus gözetçile karap köralgan da etalmadıla. Artından bir eki uşkok atsala da çegetni terenine kirip izlerge keslerine bazalmadıla”.

Endi, Azretni ahırı ne boldu dep sagış eteme da kesi kesime bılay aytama: Abrek bolup tavlada aylana turdu da, künnü birinde tutulup kıral askerleni kolu bıla tavusuldu.

Almanlıla Karaçayga kelginçi tavlada aylana turdu da sora alaga koşulup ketdi. Alay a uruşda urulup öldü ese da, bir başha kıyınlık cetgen ese da caşavdan üzüldü, sav haparı çıkmadı. Kesi cuvuklarını aythanlarına köre uruşha ketip kelmey kalgandı.

Söznü kıshası bıla aytırık esek, Azret Aliy Ekinçi Duniya Uruş bargan cıllada askerge alınñanı bıla ızına kaytmayın kalgandı. Sav bolsa bir tavuşu çıgar edi...

Abayhanlanı Halit bizge bu haparlanı aytaturgan zamanda [1948] bütev Karaçay halk bıla Malkar halk Atacurtları Kafkazdan Orta Aziya bıla Sibirge sürülüp turgandı. Aradan tört cıl ozganlıkga erkin Duniyada bu kıyınlıknı bilgen kişi da cok edi.

1990-çı cılda atamı egeçi Zalihatnı tuvdugu Bıttalanı Nurullah Karaçayga barganında Safiyatnı üydegisin tabıp, talay künnü alada konak da bolup, suratların da alıp kelgen edi. Andan da alga, Zalihatnı bir tuvdugu Semenlanı Haluk, atakarnaşı Semenlanı Azretge kagıt cazıp Safiyatnı üydegisini üsünden hapar sorgan edi. Ol savkallık da alanı igi tanıgan bir kart tişirıvdan tolusu bıla tüp ürenip beri kagıt cazdı: ol cazganña köre, Safiyatnı ceti sabiyi boladı, üç kız bıla tört caş. Ullu kızı Naziyfa sürülgen közüvde Kazakda öledi, sabiyleri busagatda Karaçayda caşaydıla. Ullu caşı Azret Aliyni haparın aytdık. Anı kiçisi Keminat men bılanı cazaturgan közüvde Zelençuk’da caşay edi, cañız kızı Soniya Strojevoyda üydegili bolup caşaydı. Anı kiçisi Ahiya ölgendi, sabiyleri Karaçayda caşaydıla. Anı kiçisi Halit da talay sabiyi emda tuvdukları bıla Karaçayda caşaydı. Halitni kiçisi Hapsat üylenmey kalgandı, soluvga ayrılıp Sterojevoyda caşagan haparın alabız. Em kiçileri Aslan da tolu üydegili bolup Zelençukda caşaydı. Tamada egeçimi kızı Asiya Karaçayga barganında Aslanlaga tübep bir keçeni da konak bolgan edi. Men da Keminat bıla kızı Soniyaga mektup cazıp cuvap algan edim. Soniya bıla arabızda mektup cürügenley turadı.

KART ATAM GERİY EFENDİ

1850-çi cıllada tuvganına şek cokdu. Alay tüz tuvgan cılın bilalmaybız. Eldavurnu tamada caşıdı. Okuvda köp aylanñanı sebepli keç üylenñendi. Atam, Efendini 40 cılında üylenñenin aytıvçan edi. Bu hiysapha köre 1854 ne da 1855 cıllada tuvgan bolur degende bir hata cokdu.

Sabiyligi İmam Şamilni Ereseyge karşçı cürütgen başerkinlik küreşini tarkaya tebregen cıllarına tübeydi.Orus emperyalizmanı Kafkaznı köküreginden basıp tılpıvsuz etip turgan tragetyalı kıyınlıkdan tolgan cılla. Adigey çerkesleni toksan prosentini zor bıla Türkge köçürülgen kara cılları. 1858-1905 cıllanı arasında ne ayavsuz bir milyon bıla cartıdan artık adam, Kafkazdan üzülüp Türkge aşırılgandı, munu kerti añılatırık söz deportasiyadı. Sürülmey artda kalganla va unugup, buyugup, erkin caşavun tas etip bügünñe cetgendile.

Geriy, medirseni al bölümün Ullu Karaçayda, orta bölümün Nalçikde, miyik bölümün da Dagıstanda okuydu. Arap til bıla Pers tilni igi ürenedi, din ilmulada “Başustazlık” titir alıp Karaçayga kaytadı. Ullu Karaçaynı medirsesinde Başmuderris bolup işleydi. Kartlarıbıznı aythanlarına köre ol közüvde Karaçaynı em ullu alimleri Sılpagarlanı Geriy Efendi bıla Haçırlanı Cagafar Efendi bolgandı. Eresey hokumet, Karaçay kadılıknı algıburun Geriy Efendige teceydi, alay a ol unamaydı, hıristiyan kıralga kullukçu bolgandan ese kesi halkını sabiylerin okutgannı igige sanaydı. Sabiy okutgan bıla kalmay kitapla da cazadı. Tavuşluk ariv bir hatı bolgandı. Men añılaganña köre hadis ilmulada bek teren bilimi bolgandı. Arap cazıvnu türlü türlü sanagatlı hatı bıla ondan artık kitap cazadı. Busagatda mende cartısı cırtılıp coyulgan bir kitabı bardı. Kalgan kitapları va dump boldula da kaldıla. 

Geriy Efendi, köçkünçülüknü cılı ceterge Süleymaniye elde ölgeninde uvak üydegisi tögülüp kaladı. Ertugrul elde caşagan Kipkelanı İdris keledi da Efendini öksüzleri bıla anaları Ayşatnı kesi caşagan elge eltedi. İdrisni atası Alibiy bıla Ayşatnı anası Navga egeç bıla karnaş bolganları sebepli Ayşat harip ana karnaşını katına kısılırga izlegen bolur edi, ansı Geriy Efendini karnaşı Haci Sımayıl da öksüzlege iye bolurga talpıgandı. Haci Sımayıl da Süleymaniye elge ornalganladandı. Efendini hapçügü Ertugrul elge cıyılganında kitapları da İdrisni koluna ötgendi. Neçün desegiz, İdris harip teren tül ese da okugan adam edi, kara da tanıy edi, men kesin tanıyma, 1945-çi cılda avuşgan edi.

İdris ölgeninde, cañız kızı Safiyat kitaplanı gürbege cıyıp, arba bıla keltirip atama bergenin men da igi eskereme. Kitapla talay cılnı gürbeni içinde saklandıla. Arapça cazılganları sebepli kişi da okuyalmay edi. Kol cazmanı okugan da ayırıp kıyın boladı. Anam harip kitaplanı okulgan da etmey arı beri salına turganına kıynala, bir canından da üynü tar etgenlerin çertdire atama “Bılanı eltde mejgitni kitaplıgına sal” devçen edi. Atam da köp barmay kitaplanı barın el mejgitni kitaplıgına saldı. Alayda talay cılnı turdula, men bir birlede barıp kitaplanı coklap, bukuların kagıp, hava aldırıp cerlerine salıvçan edim. 

1953-çü cılda, Kiliysa atlı Karaçay elde caşagan Türklülanı Cüsüpnü el mejgitge efendi etdile. Cüsüp Efendi bir kesek arapça bilse da Geriy Efendini kitapların okup añılarça teren alim tül edi. Alay a çuçhuy çuçhuy alanı bek bagalı kitapla bolganın aññılagan edi.

1955-çi cıl, orta mektapda okugan közüvümde elge kelgenimde, biyagı kitaplanı coklar üçün mejgitge bardım. Barsam a nege barayım, kitaplanı barı dump bolup tura. Cırtılıp cartısı coyulgan bir kitapdan sora cuk da cok. Erlay Cüsüp Efendige katı sordum: cılladan beri cuk bolmay turgan kitapla cok bolup turadıla. Alaga kişini da tiyerge madarı cokdu. Sen etgense ne etgen eseñ da! Cüsüp Efendi "men almaganma” dep ant kargış etdi. Alay a alanı alıp üyüne eltgenine bügün da ajımsız iynanama. Bılaylık bıla Geriy Efendini ov-şav bolup cazgan alamat kitapları cok bolup ketdile. Bu zatnı üsünden anam haripni da tersligi bar edi. Ne bolluk edi, ol kesek kitap bir ışkapnı içinde, üynü bir müyüşünde saklanıp tursa!... Meni da bardı tersligim: kuru da kitaplanı coklay turgan men, alanı barın cıyıp kelip üyge salsam ne bolluk ediñ Anam da bir eki çamlanır edi da koyar edi. Em tersligi bolgan a atam harip. Cumuşak adam, homuh adam. Atasından kalgan kolcazma ilmu kitaplaga iye bolalmadı. Kesi da atasıça teren bolmaganlıkga efendi edi. Elde bayrım namazlanı ol kıldıra edi. Amma ne kelsin iye bolalmadı.

Endi kitaplanı üsünden bilgen zatlarımı haparın aytayım: kart atam Geriy Efendi, okuvnu boşap mudarris [miyik ustaz] bolgandan sora Ullu Karaçaynı medirsesinde işleydi. Bir canından sohtalanı okuta, bir canından da ilmu izlem bıla küreşedi. İzlemlerin alamat hatı bıla cazıp kitap halga keltiredi. Men bilgenden üç-tört barmak kalınlıgı bolgan onña cuvuk kitabı bar edi. Atam aythanña köre, cazgan kitapların basmalatırga talpıgandı. Alay Ereseyde basmalatırga madar tapmagandı. Istanpulda basmalatırga onov etgendi. 1905 cılda köçkünçülük kuralganında ol da kitapların Istanpulda basmalatır murat bıla haciretçilege koşuladı. Türkiyaga kelip Süleymaniye atlı elge ornalgandan sora guzaba etip Istanpulga cuvuk Yalova atlı şaharçıkdan 15 km kıbıla canında, Dagıstanlı muhacirle ornalgan Güneyköy degen elge baradı. Alayı Kafkazga oşagan tavluk-çegetlik bir eldi. Güneyköynü aytılıp turgan medirsesinde, Dagıstanda birgeley okugan nögerlerinden talayı muderris bolup işley turgandıla. Geriy Efendi alaga colugup muratların açık etgendi, ala da boluşurga söz bergendile: üydegiñi cıyıp kel da bılayga cerleş, medirsede da işle, madar tabılganlay kitaplarıñı da basmalatırbız. Istanpulga barırbız alayda caşagan ullu alimle bıla tanış bolursa, dep.

Geriy Efendi Güneyköyde üy hazırlap, kuvanç allı bolup kaytadı. Amma ne kelsin, Güneyköyge köçerge dep kuralaturganlay, teli avruv tiyedi da öledi. Etgen muratları barı da kaladı. Meni sartınña bu, anı aman nasıbı tüldü, Karaçay halknı aman nasıbıdı. Ömürleden beri okuvdan, bilimden uzak caşagan, malçılıkdan sora cuk bilmegen tunakı halknı em alga cetişgen alim ulanı kesi üçün da halkı üçün da etgen muratlarına tübeyalmay bu calgan duniyadan köçüp ketgendi.

Kabırı Süleymaniye eldedi. Endi ol elde cañız da karaçaylı üy kalmagandı. Barısı kalgan Karaçay ellege, artıksız da Belpınar bıla Yakapınarga köçgendile. Geriy Efendini da kalgan karaçaylı ölükleni da kabırları iyesiz bolup turadıla. Bir birlede süyeklerin cıyıp keleyim da kesi elibizni kabırlarına salayım, dep sagış eteme, alay a bir türlü onov etalmayma, kabır taşıgan igi bolmaz mı dep. Anı zamansız ölümü bılaydagı karaçaylılaga da aman bolgandı. Neçün desegiz, bizni elde ekinçi tölünü içinde din ilmulanı üsünden teren okugan adam çıkmagandı, Ijalanı Eyup Efendini caşı Ahmat bolmasa, ol da tügel atası çaklı alim tül edi. Aytılganña köre, Geriy Efendi caşasa, köpleni okutup alaga ilmunu eşiklerin açtırır edi, dey edile burunñu kartlarıbız.

DEBOŞ BILA DOMMAYÇINI TUVDUKLARI

Deboş bıla Dommayçı karnaşladıla. Bılanı dagıda Ademey dep bir karnaşları bıla men atların bilmegen talay egeçleri da bolgandı. Barını ataları Dobar Aslandı. Men atamdan ürenñenñe köre Dobarnı atası Kiçi Navruz, anı atası Temircan, anı da atası Sılpagardı. Andan arısın bilalmaybız. Sılpagar bıla Navruznu arasında 6-7 tölü bolganın oyum eteme. Temircannı Avurcan dep bir karnaşı bolganın kartlarıbızdan eşitgenme, alay tüp bolup kalmagan ese anı atı bıla aytılgan tukum eşitmegenme. Kim biledi Kafkazda boluga da bolur.

Deboşnu üydegisi Ullu Karaçayda, Ullu Navruznu tıbırında, Dommayçı bıla Ademeyni üydegileri da Teberdide caşagandıla.

Biz bilgenden Deboşnu üç caşı bolgandı: Eldavur, Barak, olbirini atın esime tüşüralmadım, kesi da Türkiyaga kelmegendi. Bıladan Barak belgili cigit adam bolganı cırından da añılaşıladı. Caş sabiyi bolmaganı sebepli Barakdan tukum kelmegendi.

Eldavurnu da üç caşı bardı: Geriy Efendi, Haci Sımayıl, Ahmat. Bıladan Ahmat Türkge kelip dagıda ızına, Kafkazga kaytıp ketgendi, busagatda anda tuvdukları caşaydıla.

Haci Sımayılnı al katınından üç caşı bardı, barıda tolu üydegilidile: Muhacir [1883], Abu [1895], İlyas [1900]. Kızları da bolgandı alay a üydegili bolgunçu ölgen bolurla, aladan kişini tanımayma. Muhacir bıla İlyasnı igi tanıyma, Abunu bek ertde ölgeni sebepli tanımaganma. Haci Sımayılnı ekinçi katınından Hanafiy dep bir caşı bardı, tört cıyırma cılnı ozup bügün da caşavdadı. Hanafiy mında tuvgandı [1916]. Anası Gıcını da tanıyma, Koçharlanı kızları edi.

Geriy Efendini üsünden ogarıda kereklisi çaklı hapar aytdım, alay a bir zatnı çerterge kerekdi: Eldavur 100 cılga cete cılı bıla, tülkesi tavusulgan bir kart bolup Türkiyaga kelgendi. Kıral işlep bergen üylerine cerleşginçi oguna, Ankara şaharda konaklıkda ölgendi. Kabırını kayda bolganı belgili tüldü. 

Geriy Efendini öksüzlerin İdrisni Ertugrul elge cıyganın aythan edim. Cazıkla alayda da kün körmeydile. Köp barmay tamada caşçıgı Abdullah [14 cılda] , ızı bıla Azret Aliyni kiçisi Muhammat Sait [8 cılında] öledile [1907]. Alanı ızlarından da köp barmay anaları Ayşat, kozlavdan tohtamagan caş tişirıv avuşadı. Artda kalgan eki öksüz, Azret bıla Zalihat kart anaları Navganı katına kısıladıla. Alay a tınçlık tapmaydıla. Ata karnaşları Haci Sımayıl bu bolumnu üreneninde caşlarından birin ciberip Zalihatnı Belpınar elge, kesini katına keltirtedi. Zalihat alayda cetgen kız bolgunçu caşaydı. Künnü birinde nasıbın tabadı da Semenlanı Şogayıp dep bilimli, caraşıv, ariv halili bir caş bıla üylenedi. Aziret a sürüvçülük etip kıral bergen üyüne cerleşip caşay turadı da 18 cılında Akbaylanı Abuknu kızı Aniysat bıla üylenedi. Bir caşçıkları boladı, köp barmay uruş çıgıp Azret Küntuvgan Frontha ketedi. Altı cıl bıla cartını [1916-1922] askerde kalıp, sav esen ızına kaytadı. Askerge bargandan alga tuvgan sabiyçikleri da andan sora tuvgan eki sabiyleri da cılların da tolturmay ölüp kaladıla. Alanı ızlarından Aniysat da avuşadı [1926].
 

ANAMI ÜYÜNÜ ÜSÜNDEN

Anam harip cazlıkçı Akbaylanı Kaysınnı kızı Maryamdı. Kafkazdan 5 cıllık bolup kelgendi. Caşavda kalgan tört egeçni em kiçisidi. Elibizde kara tanıgan, Kur’an okuybilgen 5-6 tişirıvdan biri edi. Aytırın eterin bilgen, üy tuthan, esli bir tişirıv bolganına kim da şagatlık eterikdi. Anası Alhanım, Bayrımkullanı kızlarıdı. Alay a Alhanımnı atasını, anasını, üyünü üsünden cuk da bilmeyme. Kaysınnı anası da Ullu Karaçay’dan kelin kelgendi, Özdenladandı. Ne kelsin atın esimde tutalmaganma. Kaysın bıla Alhanımnı altı kızları bıla bir caşları bolgandı. Tamada kızları Kaniytat [çam atı Aldav] Kafkazdan 20 cıllık, cetgen kız bolup kelgendi. Anı kiçisi Badimat [çam atı Duppur] 16 cılında kelgendi. Duppurnu gitçesi Zuriyat 13 cıllık bolup kelgen ese da köp barmay ölgendi. Anı kiçisi hava toguz cıllık, anı da kiçisi anam Maryam beş cıllık kızçıkla bolup Türkge kelgendile. Anamı kiçisi Abidat üç cıllık, em kiçileri Huseyin da koyunda sabiyçik bolup haciretlikge koşulgandıla. 

Ertugrul elge ornalgandan sora köp barmay Aldav Canközlanı Islam bıla üylenñendi. Atam harip Islamnı bek alamat bir adam bolganın kuru da aytıvçan edi. Ertde ölgeni sebepli men tanımayma.

Ertugrul el step cerde kuralgandı. Akgansuv, çeget cokdu. Caynı cay uzunu tamçı cavmay kalganı köp boladı. Karaçaylıla caşil Kafkazdan kobup bu kurgak cerge tüşgenlerinde ne eterlerin bilmey talay cılnı şaşhınlıkda ozdurgandıla. Kurgak cerde malçılık etalmagandıla, sabançılıknı ebin bilmegendile, baçhaçılık eterge va suv tapmagandıla. Kollarındagı açhaların tavushanlarında keçim zorlukga tüşgendile. Ustalıkları bolganla tögerek ellege çaçılıp işlerge küreşgendile. Kaysın da agaç usta bolgandı, tereze-eşik işley bilgendi, ne tülü da agç işlege kolu igi caraşhandı. Bu sebepten, bizni elni şimal canında tizilgen tavlanı artında ornalgan Kozagaç atlı ullu elge köçüp alayda kol kıyını bıla caşap tebregendi. Alay a ne kelsin, köp barmay cukkan avruv tiyip ölgendi. Alhanım altı başlı uvak üydegi bıla ullu cunçuvga tübegendi. Ol közüvde Kozagaç elden 10 km arlakda kuralgan Yörme atlı elde karaçaylıla caşagandıla. Bıla Kaysınnı ölgenin eşitgenlerinde kelip anı asıragandan sora üydegisin da birgelerine alıp Yörmege eltgendile. Alhanım bıla tamada kızçıkları kol işçilik bıla keslerin keçindirirge küreşgendile. Aman kadar bılayda da koymagandı, köp barmay Zuriyat bıla Abidatnı asıragandıla. Alanı ızlarından da Alhanım orunña tüşgendi, men añılaganña köre cukgan avruv [epidemiya] cürügendi. Endi mından arı Duppur haripden eşitgenlerimi aytırga izleyme: Alhanım harip talay künnü içinde karıvsuzga cetgendi. Aşarık cok, doktor cok, darman cok. Har kim kesi kaygılı, cukka cararça boluşluk da cok. Bir keçe Alhanım türlene tebregeninde, tamada kızı Duppurnu katına olturtup bılay aytadı: “Endi men taña çıgarık bolmam. Sabiyle barı uvakdıla, cüvcüleça. Sen kesiñi katı tutarga küreş. Keçegide kişige hapar berip küreşme. Sabiyleni orunlarına catdır, kesi? da katıma oltur da iyman keltire avzuma suv kuyarga küreş. Ölgen törem bolsa, şaşhın bolma, kollarımı, butlarımı tüzelt. Avzumu da ayak başbarmaklarımı da birer bushul bıla bayla. Közlerimi da cum. Sora üsüme bir cabıv atarsa da tañ athınçı kıçırık sıyıt etmey saklarsa. Andan sora Allah aythan bolur”.

Ol keçe oguna, aythanıça Alhanım avuşadı. Duppur da kesin katdırırga küreşip aythanlarını barın tolusu bıla etedi. Ertdenbılasında alaydagı karaçaylılaga da kalgan honşulaga da hapar beredi. Barı cıyılıp ölüknü asıraydıla, bir caşnı da hapar berirge dep Ertugrul elge atlandıradıla. Küyövleri Islam erlay arba bıla cetedi. Öksüzleni da, kesek hapçüklerin da alıp alanı Ertugrul elge cıyadı, barına iye boladı. Alay a işsizlik, madarsızlık, cokluk koymaydı. Duppurnu da Havanı da caş kızlay türklülege erge beredile. Mariyam bıla Huseyin Islamnı katına kısılıp caşaydıla. Alay a köp barmay Huseyin da öledi. Toguz başlı üydegiden törtü kaladı. Duppur, Sivrihisar atlı şaharçıkda bir bay üynü caşına baradı. Ala anña bek igi boladıla. Ne kelsin Birinçi Duniya Uruş çıgadı da Duppurnu erin frontha ciberedile, cılına da barmay kara kagıtı keledi. Sabiyi da bolmaganı sebepli Duppur da ızına kaytadı. Havanı va Sivrihisar şaharçıknı 5 km töben canında kuralgan Ogarı Kepen atlı elde karıvu igi bir üynü caşına beredile. Havanı Fatima-Zehra dep bir kızçıgı bolgan ese da uvaklay öledi. Ogarıda aytılganıça uruş çıkganında Havanı eri Mustafa da fronha koşuladı, tört cılnı otnu-topnu içinde kalsa da ölmeydi, 1918 cılnı cayında caralanıp üyge kaytadı. Eki aynı Hava bıla birge caşaydı, kaçnı başında dagıda frotha ketedi. Alay colda carası cañırıp Konya şaharda cerge tüşedi. Hava harip erinden buvaz bolup 1919 cılda ekinçi sabiyin, Mahsüdeni tabadı. Mahsüde bügün da caşavdadı, bek süyülgen alamat bir tişirıvdu. Men da cuvuklarımda andan bek kişini süyebolmam. Meni teñli caşları bardı, ceri kelse alanı üsünden da hapar aytırık bolurma.

Anam 18 cılına deri tamada egeçi Aldavnu katına kısılıp caşaydı, sora kesi elinde bir caş bıla, Bokaylanı Lokman bıla üylenedi. Alay a keçim etalmaydıla. Amannı kemi bıla 6-7 cılnı birge caşasala da bolmaydı, ayrıladıla. Bu zamannı içinde üç sabiyleri boladı, ekisi uvak sabiyley öledi, bir kızları caşaydı: Zaliy [1924]. 

Anam erinden ayrılgan cıl, atamı da al üybiyçesi Aniysat öledi [1926]. Allah cazgan bolur edi, eki öksüz [em anadan em da atadan] 1927-çi cılda üylenedile. Atamı Aniysatdan bolgan sabiyçikleri barı da uvaklay ölgendile, anamı cañız kızçıgı da ata üyünde kaladı. Eki cıldan [1929] tamada kızları Muzafer tuvadı. Izı bıla caş Nureddin [1932], kız Gülşen [1935], caş Yılmaz [1938], kız Ruşen [1940], kız Safiyat [1943] duniyaga koşuladıla. Tört kız bıla eki caş. Atam, em kiçibizge Kafkazda kalgan tamada egeçi Safiyatnı atın atagan edi, aña meni da akılım cetedi.