Ertde-ertde bir çegetni içinde bir kart kişi, katını, kızı bla caşagandı. Aşaganları, caşaganları bir ullu narat terekni kabugun conub, andan çıkgan çayırnı üsüne da çayır cagıb, kelib añña koññan kanatlılanı tutub, aşab turgandıla. Bir kün, kün ortanı allı bla çayırı kaynab turgan bir terekge bir kara kuş koññandı, ayakları çayırga cabışhandı da, ne küreşib da açalmagandı. Kart kişi anı alay körgenley, kelib kuşnu tuthandı.

[Karaçay-Malkar Türkçesiyle]

KARA KUŞ
Ertde-ertde bir çegetni içinde bir kart kişi, katını, kızı bla caşagandı. Aşaganları, caşaganları bir ullu narat terekni kabugun conub, andan çıkgan çayırnı üsüne da çayır cagıb, kelib añña koññan kanatlılanı tutub, aşab turgandıla. Bir kün, kün ortanı allı bla çayırı kaynab turgan bir terekge bir kara kuş koññandı, ayakları çayırga cabışhandı da, ne küreşib da uçalmagandı. Kart kişi anı alay körgenley, kelib kuşnu tuthandı.

“Meni öltürme, kesimi bagam bir zat berirme seññe, iy da koy meni, kuyrugumdan üç tük al da, başıma boş et, kerekli künüñde tükleden birin iyseñ, ol meni seññe tabdırır” deb, kara kuş calınıb-calbarıb kartdan tilegendi. Kart kişi anı adam tilde söleşgenine ullu seyirsiññendi. Sora öltürürge cazıksıññandı da, kuyrugundan üç tük alıb kuşnu iyib, kelib katınına “bılay-bılay boldum” deb haparnı aythandı. “Kesiñi bir kuşha teriltib mi kelese, ne berlikdi ol seññe, ‘igilikge-amanlık’ degença eter ol seññe, andan ese anı tişlik etib aşasak, ol igi edi bizge” deb uruşhandı katın.

Kart kişi sagış ete turgandı da, sınarga deb bir tüknü iygendi. Tük da bara, kart kişi da ızından bara-barıb bir ullu kalaga cetgendile. Kalada caşaganla biri aş-suv ete, biri otun caga, biri çebgen soga turganların körgendi.

Kart kişi “iş kolay bolsun, bu kimni kalasıdı” deb sorgandı. “Sav bol. Kara kuşnu kalasıdı” degendile alaydagıla. Sora kart kişi katlarına barıb: “Endi kara kuş menden bir cugun tıyarık tüldü. Nesin tileyim” deb sorgandı. “Bir madarın taba eseñ, gobbanın tile” dedile calçıla. “Bizni cegib, işletib, algan hayırın añña cıyıb turadı. Sora andan gobbanın alganıñ bolsa, üyüñe cetişginçi ‘Tol gobban, tögül gobban’ deme” degendile.

Kart kişi kara kuşha bargandı da gobbanın tilegendi. Kara kuş köb saylav bergendi. Alay bolsa da, kart kişi gobbannı tileb turgan bolmasa, başha cuk alırga unamagandı. Kart kişi gobbannı alıb, kara kuşnu kalasından arlakga barganlay tohdab, tözelmey “Tol gobban, tögül gobban” degendi. Alay aythanlay, gobban altından tolub, tögülüb tebregendi. Kart kişi ol haznaga kuvanıb, üyge költürüb eltelmezligin esleb, tıygandı.

Kart kişi küreşe ketgendi da tögülgenin, tolganın da içine cıygandı. Gobbannı da koltuguna urub, ketib barganlay, kart kişini allına bir kala, kalanı allında da hannı caşları çıkgandıla. “Kel, cuvuk bol, colovçusa, avuzlana bar” deb kart kişini koymagandıla. Kart kişi caşlaga “Kimni kalasıdı bu” deb sorgandı. “Bizni atabız Aslan Hannı kalasıdı” degendile. Caşlanı alay katı bolganlarına, ozub ketelmey, kart kişi kalaga bargandı. Allın aş-suv salgandıla. Kart kişi aşarını allı bla “Bu gobbañña tiymegiz” degendi.

Aslan Han ol eski gobbañña kart kişini alay korkganın esleb, bir caşın çakırgandı da “Bu kart kişini gobbanı kara kuşnu gobbanına uşaydı, kesi da añña tiyersiz deb bek korkadı, bar da anı ornuna bizden añña uşaş bir gobban sal da, kart kişige körgüzmey, ol gobbannı bir cerge caşır, men anı sözge tutayım” degendi.

Caş, kart kişini haparga kızıb aşay turganlay, artından kelib, anı gobbanını ornuna bir başha gobban salgandı. Kart kişi aşab boşab, ol gobbannı da alıb üyüne ketgendi. Sora katınına kelgendi da mahdanıb “Oy, men kara kuşdan bir zat alıb kelgenme, igi kara busagat” deb “Tol gobban, tögül gobban” degendi. Alay bolsa da, cuk da cok. Kart kişini allayla etib, gobbandan cuk çıgaralmaganın körüb katın “Eski gobbandan sora cuk tabmay mı ediñ, kuşnu eti, tügü köb da bagalı edi bizge” deb açıvlaññandı.

Kart kişi ne bolganın da bilmey, ullu tentek bolgandı. Ekinçi kününde dagıda bir tüknü iygendi. Tük da barıb, ol da barıb, bir ullu koy, tuvar koşha cetgendile. Sürüvçülege “Köb bolsun, caşla” degendi. “Sav bol, cuvuk bol” degendile ala da. “Koş, mal kimnikidi” deb sorgandı kart kişi. “Kara kuşnu koşudu” deb cuvab bergendile. Kart kişi sürüvçüleni
katlarına bargandı da “Endi kara kuş menden cugun tıyarık tüldü, nesin tileyim” deb sorgandı. Sürüvçüle da “Anı bir alaşası bardı, alama deseñ anı al. Bizni cegib, har cıl-cılda tuvgan tuvdugun, malın da ol alaşaga cıyıb tutadı. Alganıñ bolsa, üyüñe cetginçi ‘Çaç alaşa, tök alaşa’ deme, anı içinden çıkganın sürüb koluñdan kellik tüldü” degendile.

Kart kişi bargandı da, kara kuşdan ol alaşanı tilegendi. Kara kuş köb saylav bergendi, alay bolganlıkga kart kişi alaşaga kadalgandan başha cuk saylarga unamagandı. Sora kara kuş alaşanı bergendi. Kart kişi kotur alaşanı da başından tartıb koşdan çıkganlay “Çaç alaşa, tök alaşa” degendi. Alaşa koy, kozu, eçgi, ulak, ullu mal çıgarıb tebregendi. Kart kişi
kadalgandı, küreşgendi da çıkgan malnı alaşanı içine cıyalmagandı. Ol alay ete turganlay, salgandı da bir kök börü kelgendi.

Börü “Ne küreşese” deb sorgandı. “Da küreşib a nege küreşirikme, bu alaşanı içinden çıkgan malnı ızına cıyalmay küreşeme” degendi kart kişi. “Men bu alaşanı içinden çıkgan malnı ızına cıya esem, men tilegen zatnı meññe berir mise” deb sorgandı börü. Kart kişi da “berirme” deb razı bolgandı. Börü aythanıça tögülgen malnı ızına cıygandı. Kart kişi “Da ayt endi, ne tileyse sen menden” deb sorgandı. “Artda aytırma ne tilegenimi” deb börü başha zat aytmay ketgendi.

Biyagı kart kişi alaşanı da başından tartıb bara turganlay, bir canından biyagı hannı caşları çıkgandıla. Algınça “Bizge konak bol, kalaga kayt” deb kadalgandıla. Kart kişini kölüne cuk kelmey, salgandı da bargandı. Aslan Han allına çıkgandı. Sora salamlaşıb, üyge kire tebregenley, kart kişi caşlaga “Alaşaga miññen zat etersiz da, arı bavga tagıgız” degendi. Kart kişi aşagandı, içgendi. Sora keterge tebregenley, Aslan Han “Men alaşanı, caşlaga aytayım da beri keltirteyim, sen kıynalma” degendi. Kart kişini akılına cuk da kelmey, rahat, üyde tohdagandı.

Aslan Han tamada caşını çakırgandı da “Çab da, bizni atlarıbız turgan bavda munu atına uşaş bir alaşa tab da, kart kişini cügenin, cerin sal da, al da kel. Ne ese da kart kişi bu alaşaga korkgança körünedi, bir zatı bolur. Allah aytıb, gobbanıça bir zatı bolur mu edi” degendi. Caş erley bargandı da, tamam añña uşaş bir kotur alaşaga kart kişini cerin, cügenin da salıb keltirgendi.

Kart kişi kelib katınına “Ay, katın, men bir alamat alaşa keltirgenme, bay bollukbuz” deb mahdaññandı. Sora alaşaga aylanıb “Çaç alaşa, tök alaşa” deb başlagandı. Kart kişi ne küreşse da cuk da cok. Sora biyagı katın açıvlaññandı.

Kart kişi dagıda “Ne bolluguna bir karayım” deb üçünçü tügün da iygendi. Tük da bara, ol da bara bir kalaga cetgendile. Ol kalanı içinde calçıla iş işley tura bolgandıla. Kart kişi “iş kolay bolsun” degendi. Ala da “sav bol, cuvuk bol” degendile. “Bu kimni kalasıdı” deb sorgandı kart kişi. “Kara kuşnu kalasıdı” deb cuvab bergendile. “Endi kara kuş meden bir cugun tıyarık tüldü, nesin tileyim” deb biyagı kart kişi sorgandı. “Kerti ol senden cugun tıyarık tül ese, anı tokmagın tile. Ma bizni har künde işletib, bizni küçübüznü ol tokmakga cıyıb turadı. Kesi da bizni anı bla tüyedi. Sora nasıb bolub alganıñ bolsa, üyge cetginçi ‘Sekir tokmak, ur tokmak’ deme” degendile.

“Ne bolluk ese da bir tileyim” degendi da biyagı kart kişi kara kuşha bargandı. Kara kuş biyagınlay köb saylavbergendi. Kart kişi da unamay tohdagandı. Kara kuş tokmaknı bergendi. Kart kişi tokmaknı da alıb kaladan arlakga barganlay “Sekir tokmak, ur tokmak” degendi. Tokmak bir sekirib cerni urub, bir sekirib kart kişini urub tebregendi. Karıvsuz bolub kart kişi “Tohda tokmak, tın tokmak” deb tokmaknı küçden-butdan tıygandı.

Kart kişi bara turganlay, biyagı kalanı caşları allına çıkgandıla da kart kişige algından da bek kadalgandıla. Kart kişini akılına cuk da kelmey, salgandı da bargandı. Üyge kirib, tokmagın da eşik artına salıb, caşlaga “Caşla bu tokmakga tiymegiz, tiysegiz da ‘Sekir tokmak, ur tokmak’ demegiz” degendi. Kart kişi üyge kirgenley, ataları caşlarına közü-başı bla körgüzgendi da, tokmaknı ornuna, añña uşaş bir başha tokmaknı saldırgandı, tokmaknı urlagandıla. Seyirsinib, caşla, üynü artına barıb, tögerekleşib “Sekir tokmak, ur tokmak” degendile. Tokmak sekirib tebregendi, urub, urgan urganın çörgeb, çulgab, caşla kaç da arba tübüne kir, tokmak da bar da alayda ur, caşla üy başına min, tokmak da sekir da min da ur. Caşla kıçırık, hahay etib, üy allına kaçhandıla. Alanı tavuşlarına kart kişi bla Aslan Han eşikge çıkgandıla. Tokmak caşlanı uvadıh ete turganın körüb, ataları kart kişiden “Tokmagıñı arı tıy, marca, ne tiley eseñ da bereyim” deb tilegendi. Kart kişi tokmaknı tıymagandı. Aslan Han caşlanı tokmak kırırga tebregenin bilib “Gobbanıñı, alaşañı da bereyik, tokmaknı tıy” degendi. Kart kişi “Bu sagat gobbanımı da, alaşamı da keltirigiz, alaysız birigizni da koymay kırlıkma” degendi da Aslan Hannı korkuthandı. Han cılab allına cıgılıb “Bu sagat bereyim, tokmaknı arı tıy” deb tilegendi. “Tohda tokmak, tın tokmak” degendi da kart kişi tokmaknı tıygandı. Aslan Han olsagat oguna gobbannı da, alaşanı da kart kişini allına keltirgendi. Sora kart kişi, bıla gobbanımı da, alaşamı da alganlarıça, aladan cuk algan bolurla, deb işekli bolub “Busagat gobbandan, alaşadan çıgarganlarıgıznı da berigiz, ansı barıgıznı da kırdırlıkma” degendi. Olsagat oguna Aslan Han altın, kümüş, nakut-nalmaz, arbaz bla bir mal keltirgendi. Kart kişi da ol kümüşnü, altınnı, gobbañña cıygandı, mallanı allına sürüb, gobbannı koltuguna urub, tokmaknı da boynuna salıb, üyüne ketgendi.

Börü kelib kart kişige “Mallanı ızına, alaşaga cıyayım, kerek ese” degendi. “Endi men üyüme ceteme, kerek tüldü. Ma bu malladan sayla da bir mal al” degendi kart kişi. Börü va “Meññe mal kerek tüldü, kızıñı ber” degendi. “Ogay, kızım adamdı, men kızımı seññe beralmam. Ma bu malladan sayla da eki mal al” degendi kart kişi. Börü ne az da mal alırga unamagandı. Kart kişi da kızın berirge unamagandı da, börü açıvlaññanıb “Da sen kızıñı meññe bermey eseñ, busagat seni aşayma” degendi. Alay aythanlay, kart kişi tokmaknı tebretgendi. Tokmak bir cerge tiyib, bir börüge tiyib, börü arı kaç, beri kaç, tokmak da cet da ur, alay bla börünü oñsuz etib soylandırgandı. Kart kişi börünü terisin da alıb, malların da sürüb, tokmagı bla gobbanın da birgesine alıb, tınç, rahat üyüne berib ketgendi.

[Goçiyalanı S.A., Ortabaylanı R.A.K., Süyünçlanı H.İ., Karaçay Halk Tavruhla, Çerkessk, 1963, s. 19-25].

SARUVBEK

Ertde-ertde bir cigit caş uvga barganlay çegetde duniyanı üsünde bolmagança bir ariuv kızga tübegendi. Caş seyirsinib “Ne etese mında kesiñ caññız, ne aylanasa, egeçim” deb sorgandı. Kız da “Men bir hannı kızı edim, sora meni üçün halk biri-birin kırırga kalganında, men kaçıb kelib, endi çegetde caşab aylanama” degendi.

Caş anı süyüb “Kel meññe, çegetde bılay etib aylanma da” deb kıznı üyüne keltirib, anı bla caşab tebregendi. Caşasa allay caşasın, caşnı ol künden beri beti-kutu ketib, azıb tebregendi. Sora bir kün atası anı esleb caşına “Caşım, seni tavsulub barganıñı katınıñdan köreme. Ol ne zat ese da adam tüldü, közleri da bir türlü cıltıraydıla. Keçe cathanlay sen anı kindigi bolgan cerine bir tiyib körçü, kindigi bolsa, men boş aytama, kindigi bolmasa va ol sarıvbekdi” degendi.

Caş keçe atası aythança tiyib körse, katınını kindigi cok. Ertdemblaga deri küçden çıgıb, kelib atasına bılay da bılay deb, caraşdırıb hapar aythandı.

Atası “Endi sen bügeçe bir tuzlu hant etdir da kesiñ da aşa, katınıña da aşat da, keçe seyirge bir kara, cuklab zat etib kalma. Üyde da suv ışan koyma” degendi. Caş atası aythança tuzlu hant etdirib, kesi da aşab, katınına da aşatıb, catıb seyirge karagandı. Bir zamanda katın turub üyde arı-beri aylanıb “suvubuz cokdu” degendi. “Da meni da keledi suv içerim, alay a ne eteyik, ertdemblaga deri çıdarga kerekdi” deb caş cuklagan kibik etgendi. Katın bir zamanda kulagın erini köküregine salıb, tıñlab, cuklay bolur degendi.

Sora kesi catıb turganlay, başın eşik taba uzatıb, boynun sozub-sozub, uzun bolub, Morh suvdan “lık-lık” deb suv içib, dagıda kısharıb cuklagandı. Caş ertdembla asırı korkgandan kaltırab-titireb kelib, atasına biyagınlay hapar aythandı.

Atası caşına “Endi sen katınıñı alda, kartla kayrı ese da cumuşha iyedile, köb altın, köb kümüş da beredile, alay a seni koyub ketalmayma. Kesiñ men kelginçi turalsañ, seññe adam tiymezça bir temir üy da işleb, tögeregiñe da otunuñu cıyıb, cumuş eterge da bir ariuv kıznı bereyim. Kesiñ ol temir üyge kirib men kelginçi turalsañ igi bolluk edi, de” degendi.

Caş katınına kelib atası aythança bılay-bılay deb aythandı. “Da sen aythança köb altın, kümüş da berlik esele, temir üy da işlerik eseñ, bar da kel, sen kaythınçı meññe ne bollukdu” degendi katın.

Ol alay aythanlay, erlay töb-tögeregi temir bolgan bir üy işlegendile, tört canın da otundan tolturgandıla. Sora katın “içi kallay ese da bir karayım” deb bılay kirgenley, caş “zañ” degendi da artından eşikni temir kadavun etgendi da koygandı. Olsagatlay el cıyılıb, temir üynü tögereginden otnu cagıb tebregendi. Üy kızıb, kıb-kızıl bolgunçu, sarıvbek tişirıv kesin cazıksındırırga küreşib cılab turgandı. Üy alay kızganlay a katın sarıvbek bolub tebregendi. Kuyrugu bla üynü tentiretib, kaltıratıb, tamam kıçıralganın da kıçırıb başlagandı. Anı asırı bek kıçırganından ol kün elde karnı bolgan ne adamda, ne malda taşlamagan kalmagandı.

Ol temir üy küyüb boşagınçı, ne kart, ne caş kalmay ot cagıb turgandıla. Üy canıb boşaganlay a bir cel, bir ahır zaman kelgendi. Ne üy, ne terek koymay, bolgannı uvatıb, bolgannı uçurub barın korathandı. Ol künden sora elde caññur cavmay, mürzev bitmey, el köçüb ketgendi.

[Goçiyalanı S.A., Ortabaylanı R.A.K., Süyünçlanı H.İ., Karaçay Halk Tavruhla, Çerkessk, 1963, s. 34-36].

* * *

[Türkiye Türkçesiyle]

KARA KUŞ

Çok eskiden, bir ormanın içinde, bir ihtiyar adam, karısı ve kızıyla birlikte yaşarmış. Geçimleri sadece büyük bir çam ağacının kabuğunu yontup, oradan elde ettikleri reçineyi, ağacın dallarına sürerek buraya gelip konan kuşları yakalayıp yemekten ibaretmiş. Bir gün, öğle vaktine yakın bir zamanda reçinesi bol bir ağaca bir kara kuş konmuş, ayakları reçineye yapışmış, ne kadar uğraşsa da kurtulup uçamamış. İhtiyar adam onu  o şekilde görünce, gelip kuşu yakalamış.

“Beni öldürme, canım değerinde bir şey veririm sana, bırakıver beni, kuyruğumdan üç tüy al ve beni serbest bırak, zor gününde tüylerden birini fırlatırsan o seni bana getirir” diye kara kuş yalvararak ihtiyar adamadan aman dilemiş. İhtiyar adam onun insan gibi konuşmasına çok şaşırmış. Sonra öldürmeye kıyamamış ve kuyruğundan üç tüy alıp kuşu serbest bırakmış. Gelip karısına “böyle böyle” oldu diye hikayeyi anlatmış. “Kendini bir kuşa mı kandırdın, bunun ne faydası olacak sana, ‘iyiliğe karşı kötülük’ misali yapacağını yapar o sana, onu kebap yapıp yeseydik bundan daha iyi olurdu bizim için” diye kızmış kadın.

İhtiyar adam düşünmüş durmuş, denemek için bir tüyü fırlatmış. Tüy gitmiş, ihtiyar adam da onun peşinden gitmiş, sonunda büyük bir kaleye varmışlar. Kale sakinlerinden bazılarının yemek hazırladığını, bazılarının ateş yaktığını, bazılarının da kumaş imal ettiklerini görmüş.

İhtiyar adam “kolay gelsin, bu kimin kalesidir” diye sormuş. “Sağol. Kara kuşun kalesidir” demiş oradakiler. Sonra ihtiyar adam onların yanına gidip “Şimdi, kara kuş benden hiçbir şeyini esirgemez. Nesini isteyeyim” diye sormuş. “Bir çaresini bulabilirsen, bakracını iste” demiş işçiler. “Bizi çalıştırıp elde ettiği serveti onun içine muhafaza ediyor. Fakat, bakracı ondan alabilirsen, evine varmadan önce ‘Dol bakraç, taş bakraç’ deme” demişler.

İhtiyar adam kara kuşa gitmiş ve ondan bakracı istemiş. Kara kuş bakraç dışında başka bir şey istemesini söylemiş ve birçok şeyi seçenek olarak sunmuş. Fakat, ihtiyar adam bakraç dışında başka hiçbir şeyi kabul etmemiş. Sonunda, ihtiyar adam bakracı alıp, kara kuşun kalesinden biraz öteye gidince dayanamayıp durmuş ve “Dol bakraç, taş bakraç” demiş. Öyle söyleyince, bakraç altınla dolup taşmaya başlamış. İhtiyar adam da bu hazineye çok sevinmiş. Evine kaldırıp götüremeyeceğini anlayıp, bakracın altınla dolmasını durdurmuş.

İhtiyar adam uğraşmış, dökülen, taşan altınların hepsini bakracın içine toplamış. Bakracı koltuk altına alıp yola çıkmış. İhtiyar adamın önüne bir kale, kalenin önünde de bir Han’ın oğulları çıkmış. “Gel, buyur, yolcusun, dinlen, bir şeyler ye de öyle git” diye ihtiyar adamı bırakmamışlar. İhtiyar adam delikanlılara “Bu kimin kalesidir” diye sormuş. “Bizim babamız
Aslan Han’ın kalesidir” demişler. Delikanlıların bu kadar ısrar etmeleri üzerine ihtiyar adam kaleye girmiş. Önüne yiyecekler, içecekler koymuşlar. İhtiyar adam yemeye başlamadan önce “Bu bakraca dokunmayın” demiş.

İhtiyar adamın bu eski bakraç için bu kadar endişe etmesi Aslan Han’ın dikkatini çekmiş ve oğullarından birini çağırıp “Bu ihtiyar adamın bakracı, kara kuşun bakracına benziyor, kendisi de ona dokunmanızdan korkuyor, git de onun yerine bizden ona benzeyen bir bakraç koy. İhtiyar adama fark ettirmeden o bakracı bir yere gizle, ben onu oyalayayım” demiş.

Delikanlı, ihtiyar adam sohbete dalıp yemek yerken, arkasından gelerek onun bakracının yerine bir başka bakraç koymuş. İhtiyar adam yiyip içtikten sonra o bakracı alıp evine gitmiş. Sonra karısının yanına gelmiş ve övünerek “Ey, ben kara kuştan bir şey alıp geldim, iyi bak şimdi” diye “Dol bakraç, taş bakraç” demiş. Fakat, ortada hiçbir şey yok. İhtiyar adam bakraçla uğraşırken, bakraçtan hiçbir şey çıkmadığını gören kadın “Eski bakraçtan başka bir şey bulamadın mı, kuşun eti, tüyü daha kıymetli idi bizim için” diye öfkelenmiş.

İhtiyar adam ne olduğunu anlayamamış, aptallaşmış. İkinci gün, yine bir tüyü fırlatmış. Tüy gitmiş, o gitmiş, sonunda büyük bir hayvan çiftliğine varmışlar. Çobanlara “Hayvanınız bol olsun delikanlılar” demiş. “Sağol, buyur” demiş onlar da. “Çiftlik, hayvanlar kimindir” diye sormuş ihtiyar adam. “Kara kuşun çiftliğidir” diye cevap vermişler. İhtiyar adam çobanların yanına gitmiş ve “Şimdi, kara kuş benden hiçbir şeyini esirgemez, nesini isteyeyim” diye sormuş. Çobanlar da “Onun kısa boylu bir atı var, alabiliyorsan onu al. Bizi çalıştırıp, yıldan yıla artan hayvanlarını bu atın içinde gizliyor. Alabilirsen, evine gitmeden ‘Çıkar at, dök at’ deme, onun içinden çıkanları bir araya getirip toplayamazsın” demişler.

İhtiyar adam gitmiş, kara kuştan o atı istemiş. Kara kuş birçok seçenek sunmuş, fakat ihtiyar adam attan başka bir şeyi kabul etmemiş. Daha sonra kara kuş atı vermiş. İhtiyar adam atı yularından çekerek çiftlikten çıkınca “Çıkar at, dök at” demiş. At koyun, kuzu, keçi, oğlak, sığır çıkarmaya başlamış. İhtiyar adam uğraşmış fakat ortaya çıkan hayvanları tekrar atın içine sokamamış. İhtiyar adam bununla uğraşırken bir boz kurt gelmiş.

Kurt “Ne uğraşıyorsun” diye sormuş. “Uğraşıp da neyle uğraşacağım, bu atın içinden çıkan hayvanları tekrar çıktıkları yere sokmaya çalışıyorum” demiş ihtiyar adam. “Ben bu atın içinden çıkan hayvanları tekrar çıktıkları yere toplarsam, benim istediğim bir şeyi bana verir misin” diye sormuş kurt. İhtiyar adam da “veririm” diye razı olmuş. Kurt söylediği gibi bütün hayvanları gerisin geri sokmuş. İhtiyar adam “Söyle şimdi, ne istiyorsun benden” diye sormuş. “Sonra söylerim ne istediğimi” diye kurt başka bir şey söylemeden gitmiş.

İhtiyar adam atın yularından çekerek giderken karşısına yine Han’ın oğulları çıkmış. Önceki gibi “Bize misafir ol, kaleye gel” diye ısrar etmişler. İhtiyar adam hiçbir şeyden şüphelenmemiş, kaleye gitmiş. Aslan Han çıkıp onu karşılamış. Daha sonra selâmlaşarak eve girerken ihtiyar adam delikanlılara “Ata binmeyin, götürüp ahıra bağlayın” demiş. İhtiyar adam yemiş, içmiş. Daha sonra gitmek üzere iken, Aslan Han “Ben atı, oğlanlara söyleyeyim de buraya getirteyim, sen zahmet etme” demiş. İhtiyar adam hiçbir şeyden şüphelenmeden, rahat bir şekilde evde beklemiş.

Aslan Han, büyük oğlunu çağırarak “Koş, bizim atların olduğu ahırda, bunun atına benzeyen bir at bul. İhtiyar adamın atının yularlarını ve eyerini bizim atın üzerine koyup getir. Ne menem şeyse, ihtiyar adam bu at için çok endişeleniyor, herhalde bir özelliği var. İnşallah, bakraç gibi bir özelliği vardır” demiş. Delikanlı hemen gitmiş ve aynı ihtiyar adamın atına benzeyen bir at bulmuş. İhtiyar adamın atının yularlarını ve eyerini kendi atlarının üzerine bağlayıp getirmiş.

İhtiyar adam gelip karısına “Ey, kadın, ben muhteşem bir at getirdim, zengin olacağız” diye övünmüş. Daha sonra ata doğru dönerek “Çıkar at, dök at” demiş. İhtiyar adam ne kadar uğraşsa ortaya hiçbir şey çıkmamış. Daha sonra kadın yine öfkelenmiş.

İhtiyar adam yine “Ne olacak bakalım” diye üçüncü tüyü de fırlatmış. Tüy gitmiş, o gitmiş, sonunda bir kaleye varmışlar. O kalenin içinde işçiler çalışmaktaymış. İhtiyar adam “kolay gelsin” demiş. Onlar da “sağol, buyur” demişler. “Bu kimin kalesidir” diye sormuş ihtiyar adam. “Kara kuşun kalesidir” diye cevap vermişler. “Şimdi, kara kuş benden hiçbir şeyini
esirgemez, nesini isteyeyim” diye sormuş ihtiyar adam. “Gerçekten de o senden hiçbir şeyini esirgemiyorsa onun tokmağını iste. İşte bizi her gün çalıştırıp, bizim gücümüzü bu tokmağa toplamış. Kendisi bizi onunla döver. Kısmetse, sen onu alabilirsen, eve gitmeden önce ‘Sıçra tokmak, vur tokmak’ deme” demişler.

“Ne olacaksa da isteyeyim” demiş ihtiyar adam ve kara kuşa gitmiş. Kara kuş yine birçok seçenek sunmuş. İhtiyar adam da kabul etmemiş. Kara kuş tokmağı vermiş. İhtiyar adam tokmağı alıp kaleden biraz öteye gittiğinde “Sıçra tokmak, vur tokmak” demiş. Tokmak bir sıçrayarak yere vurmaya, bir sıçrayarak ihtiyar adama vurmaya başlamış. İhtiyar adam bitkin bir halde “Dur tokmak, sakinleş tokmak” diye tokmağı zar zor durdurmuş.

İhtiyar adam yoluna devam ederken karşısına yine aynı delikanlılar çıkmış ve öncekinden de fazla ısrar etmişler. İhtiyar adam hiçbir şeyden şüphelenmeyerek gitmiş. Eve girmiş, tokmağı kapının arkasına koymuş, delikanlılara “Gençler bu tokmağa dokunmayın, dokunursanız da ‘Sıçra tokmak, vur tokmak’ demeyin” demiş. İhtiyar adam eve girdikten sonra, delikanlıların babası onlara kaş göz yaparak, tokmağın yerine ona benzeyen bir başka tokmak koydurmuş, böylelikle ihtiyar adamın tokmağını çalmışlar. Hayret ve merak eden delikanlılar, evin arka tarafına giderek “Sıçra tokmak, vur tokmak” demişler. Tokmak sıçramaya, vurmaya başlamış. Vurduğu zaman boylu boyunca uzatıyormuş. Delikanlılar kaçıyor, tokmak onları kovalıyor, yakaladığı yerde vuruyormuş. Delikanlılar bir arabanın altına girip saklanıyormuş, tokmak gidip onları buluyor, vuruyormuş; delikanlılar evin damına çıkıyorlar, tokmak da onları takip ederek evin damına çıkıyor, vuruyormuş. Delikanlılar feryat figan evin önüne gelmişler. Onların feryatlarını duyan ihtiyar adam ile Aslan Han evden dışarı çıkmışlar. Tokmağın delikanlıları dövdüğünü gören babaları ihtiyar adama “Tokmağı durdur, haydi, ne istersen vereceğim” diye yalvarmış. İhtiyar adam tokmağı durdurmamış. Aslan Han, oğullarının tokmak tarafından öldürüleceğini anlayarak “Bakracını da, atını da geri verelim, tokmağı durdur” demiş. İhtiyar adam “Hemen bakracımla atımı getirin, yoksa hiçbirinizi sağ bırakmayacağım” diyerek Aslan Han’ı korkutmuş. Han ağlayarak ihtiyar adamın önüne yığılmış, “Hemen vereyim, tokmağı durdur” diye yalvarmış. “Dur tokmak, sakinleş tokmak” demiş ve ihtiyar adam tokmağı durdurmuş. Aslan Han hemen bakracı ve atı ihtiyar adamın önüne getirmiş. Daha sonra ihtiyar adam, bunlar bakracımı, atımı aldıkları gibi, bunların içinden çıkanları da almışlardır diye şüphelenerek “Hemen bakraçdan ve attan çıkanları da verin, yoksa hepinizi mahvedeceğim” demiş. Aslan Han hemen altın, gümüş, yakut, elmas, bir avlu dolusu havyan getirmiş. İhtiyar adam altını, gümüşü bakraca doldurmuş, hayvanları da önüne katmış, bakracı koltuk altına koymuş, tokmağını da boynuna asmış ve evine gitmek üzere yola çıkmış.

Kurt gelmiş ve ihtiyar adama “Hayvanları atın içine toplayayım istersen” demiş. “Şimdi ben evime yaklaşıyorum, gerekmez. İşte bu hayvanlardan birini seç al” demiş ihtiyar adam. Kurt ise “Bana hayvan lazım değil, kızını ver” demiş. “Hayır, kızım insandır, ben kızımı sana veremem. İşte bu hayvanlardan ikisini seç al” demiş ihtiyar adam. Kurt hiçbir şekilde hayvanlardan almayı kabul etmemiş. İhtiyar adam da kızını vermeye razı olmamış. Kurt sinirlenerek “Kızını bana vermiyorsan ben de seni şimdi yiyeceğim” demiş. Kurt böyle söyleyince, ihtiyar adam tokmağı göndermiş. Tokmak bir yere vuruyor, bir kurda vuruyor; kurt oraya buraya kaçıyor, tokmak da peşinden yetişerek kurda vuruyormuş. Böylelikle kurt bitkin bir halde boylu boyunca yere serilmiş. İhtiyar adam kurdun derisini de alıp, hayvanları da önüne katıp, tokmağıyla bakracını da yanına alıp, rahat ve huzurlu bir şekilde evine gitmiş.

İBLİS

Çok eskiden, yiğit bir delikanlı ava gittiğinde, ormanda, yeryüzünde görülmemiş güzellikte bir kızla karşılaşmış. Delikanlı hayretler içerisinde “Ne yapıyorsun kendi başına buralarda, ne geziyorsun bacım” diye sormuş. Kız da “Ben bir Han’ın tek kızıydım, daha sonra benim için bütün halk birbirine girince, ben de kaçarak ormana geldim, şimdi burada yaşıyorum” demiş.

Delikanlı ona aşık olmuş, “Gel benim eşim ol, ormanda bu şekilde dolaşma” demiş ve kızı evine getirip onunla birlikte yaşamaya başlamış. Fakat, böyle yaşamak düşman başına; delikanlı ilk günden itibaren beti benzi değişmiş, zayıflamaya başlamış. Daha sonra bir gün babası onun bu halini fark etmiş ve oğluna “Oğlum, senin böyle mahvolmanın sebebini
karından görüyorum. O kadın ne menem şeydir bilmiyorum fakat kesinlikle insan değil, gözleri tuhaf bir şekilde parlıyor. Gece yattıktan sonra sen onun göbek deliğine bak, eğer onun göbek deliği varsa ben haksızım, fakat eğer göbek deliği yoksa o şüphesiz bir iblistir” demiş.

Delikanlı gece babasının söylediği gibi kontrol etmiş, karısının göbek deliğinin olmadığını görmüş. Sabaha zor etmiş, gelip babasına olan biteni anlatmış.

Babası “Şimdi sen bu gece tuzlu bir yemek hazırlat, hem kendin ye, hem de karına yedir. Gece olacakları gözle, sakın uyuyup kalma. Evde su namına hiçbir şey bırakma” demiş. Delikanlı babasının söylediği gibi tuzlu bir yemek hazırlatmış, hem kendisi yemiş, hem de karısına yedirmiş, daha sonra yatağa yatıp durumu gözlemeye başlamış. Bir zaman sonra
karısı yataktan kalkıp, evin içinde dolaşmaya başlamış, “suyumuz kalmamış” demiş. Delikanlı da “Ben de çok susadım, fakat ne yapalım, sabaha kadar dayanmamız gerek” demiş ve tekrar uyur gibi yapmış. Kadın bir zaman sonra kulağını kocasının göğsüne koyarak bir süre dinlemiş, herhalde uyuyor diye düşünmüş.

Daha sonra kendisi yatakta olduğu halde, başını kapıya doğru uzatmış, boynu uzamış, Morh ırmağından “lık lık” diye su içmiş, tekrar boynu kısaltarak başını geri getirmiş ve uyumaya dalmış. Delikanlı sabah korkudan tir tir titreyerek gelmiş, babasına olan biteni anlatmış.

Babası oğluna “Şimdi sen karına yalan söyle; ihtiyarlar beni bir işe gönderecekler, karşılığında çok altın, gümüş verecekler, fakat seni bırakıp gidemiyorum. Ben gelinceye kadar sen kalabilirsen, sana hiç kimsenin dokunamayacak şekilde demirden bir ev inşa edeceğim, çevresine de ihtiyacın olan odunları yığacağım, emrine de güzel bir kız tahsis edeceğim. Ben gelene kadar sen bu demirden yapılan evde kalabilirsen iyi olurdu, de” demiş.

Delikanlı, karısına gelip, babasının söylediklerini anlatmış. “Peki, söylediğin gibi çok altın, gümüş vereceklerse, demirden de bir ev yapacaksan, git de gel, sen dönene kadar bana ne olacak” demiş kadın.

Kadın böyle söyleyince, hemen her tarafı demirden bir ev inşa etmişler, dört tarafına da odunları yığmışlar. Daha sonra kadın “içi nasıl olmuş bir bakayım” diye evin içine girince, delikanlı hemen kapının sürgüsünü kapatmış. Bütün köy halkı hemen toplanarak demir evin çevresine yığılan odunları ateşe vermiş. Ev kıpkırmızı oluncaya kadar, iblis kadın kendisini acındırmaya çalışarak ağlamaya başlamış. Ev ateşten kıpkırmızı olduğunda ise kadın asıl şekline, iblis kılığına girmeye başlamış. Kuyruğuyla vurarak evi sarsmaya, avazı çıktığı kadar haykırmaya başlamış. Onun bu haykırma sesinden, bütün gebe kadınlar ve hayvanlar düşük yapmışlar.

Bu demirden yapılan ev yanıp kavrulana kadar, ihtiyar, genç bütün halk sürekli ateş yakmışlar. Ev yanıp kül olduktan sonra öyle bir fırtına esmiş ki, kıyamet günü gelmiş gibi, ne ev, ne de ağaç kalmış, fırtına bütün her şeyi alıp götürmüş. O günden sonra köyde ne yağmur yağmış, ne de ot bitmiş. Bunun üzerine halkı bu köyü terk etmiş.