Kalgan halklanıça, Karaçaynı da caşavunda tirilüv çakları bоlgandıla – millеt angısı, tarih esi örgе urgan, kölü költürülgеn közüvlеri. Birinçi allay közüvgе – 1428-çi cıllada Ashak Tеmirni cеsirindеn kutulub, Adurhay, Budiyan, Navruz, Tram nögеrlеri bla KARÇA Ata curtha kayıtıb, Karaçay kralnı kurganın sanarga bоllukdu. Karça kuragan kral 400 cılnı çıdagandı, 1828-çi cıl Orus impеriya kazavat bla kеsinе kоşhunçu. Ekinçi allay zamanı Karaçaynı – 1917-çi cıllada Lеnin başçılık etgеn bоlşеvik partiya, Orus patçahlıknı kurutub, оnovga kеlgеni bla baylamlıdı.

Ertde-ertde bek ertde, bizni atalarıbıznı appaları da sabiyçikle bolgan zamanda bir savdügerçi kişi caşagandı deb hapar bardı. Ol savdügerçige baylık, bilim, nasıb da tergevsüz berilib kalgandı. Anı altını, inci-marcan haznası belgisiz edi. Kesi va hayıvanlanı, kanatlılanı tillerin da bilgendi, alay a alanı bilgenin katınına bildirmegendi, bildirirge da caramagandı. Ol savdügerçi har zamanda bir eşek bla bir ögüznü arbazında saklagandı. Eşegine minib, bir-birde baylıgına karagandı, bir-birde va kavkalak etgendi. Ögüz bla va har künde saban sürdürgendi, suv taşıthandı, otun keltirtgendi, ne az da ögüzge soluv bermegendi.

Mingi tavnu başı akdı karladan Eteginde çiçek tolu kırladan Keçem künüm sanga bolgan cırladan, Başga bir zat tüşünmeyme Mingi Tav! Azamatıng, ullulugung alaydı, Seni körgen unutalmay cılaydı, aldamayma kertisida bılaydı, Başga bir zat tüşünmeyme Mingi Tav! Nasip bolmayt suvlarıngdan içerge, Caşil uzun otlavıngdan biçerge, Etalmadım sanga bir col seçerge, Başga bir zat tüşünmeyme Mingi Tav! Ayrılırga süymegenle alaydan, Ketgenleri bolmagandı kolaydan, Buşuv etseng nege carar bılaydan, Başga bir zat tüşünmeyme Mingi Tav! Cılaganın unutalmay köp turdum, Atabıznı, nek etgenin hep sordum Aytgan sözü: "KAYDA OL ARUV CURTUM?"

Algış ayak, bal ayak Kolubuzga alayık Tilibiz bla calayık Allahdan kelgen kıyınlıkladan Barıbız da keñde kalayık Ulludu bu ayaknı hurmeti Carık bolsun munu etgenni beti Kelgenlenleni colu mamukdan Caşavları bolsun zavukdan Kuvançıbız künde da bılay bolsun Bu kuvançha kelgen nasıbdan tolsun Nasıb halkdan ketmesin Kıyınlık añña cetmesin Caşavları mamır bolsun Acalları sabır bolsun Tüz bolsunla innetle Kabıl bolsunla aşhı tilekle Tüz innet caşasın Zarnı küye aşasın Aşhıladan ülgü alayık Amanladan keñde kalayık Istavatla mallı bolsunla Batmanla ballı bolsunla Egiz egiz tölü tuvsun Segiz segiz nasıb tuvsun Cavumlu bolsun cazıbız

Оmаr Hаyyam (1048–1131) bеk аythılık, zаkiy şаrk şаyırlаdаn biri – İrаnnı Nişаpur şаhаrındа tuvgаndı. Аkılmаn-filоsоf, esеpçi-mаtеmаtik, culduzçu-аstrоnоm – оl bu havh duniyagа köz kаrаmın bоş, аnstаn аythаn kibik, nаzmu blа dа аytıp bоlgаndı. Аlаy pоeziyadа, аnıçа аz аytıp, аnıçа köp аñılаthаn pоet а аlıkа duniyagа tuvmаgаndı dеrigiñ kеlеdi. Аnı hаr nаzmusu – tеñiz tеrеnligin, kök biyikligin, duniya kеñligin dа sıyındırgаn rubаyyatlаdılа. Mеn Hаyyamnı hаr ençi rubаyyatın bizni cоmаklаrıbızdа аytılgаn birеr аltın kübürçеkgе uşаtаmа. Оkugаnıñ sаyın, аllаy bir kübürçеkni аçhаn kibik bоlаsа.

Eski Türk sosyal hayatında tesiri kuvvetli bir müessese olan avcılık faaliyeti aynı zamanda bazı dinî inançların da doğmasına sebep olmuştur. Avcılıkla ilgili bu dinî inançların başında; dağların, ormanların ve hayvanların koruyucu ruhları olduğu inancı vardır. Eski Türk inancına göre avın verimliliği ve zenginliği tamamıyla bu ruhların himâyesi altındadır. Eski Türk kültüründeki avcılıkla ilgili bu inançlar zamanla halk edebiyatına tesir ederek destan ve efsanelere aksetmiştir. Karaçay-Malkar “Biynöger” ve Kırgız “Kococaş” destanları bu tesirin en güzel örneklerindendir.

Karaçay-Malkar şiirinin en büyük üstadı kabul edilen Kaysın Kuliy [1917-1985], eski Sovyetler Birliği ile Sovyet bloku ülkeleri çapında çok meşhur bir şairdir. Türkiye’de pek bilinmemesine karşılık eskiden Sovyet hâkimiyetinde bulunan Türk ülkelerinin hepsinde çok iyi tanınmaktadır. Kaysın Kuliy ilk ve orta tahsilini memleketinde tamamladıktan sonra 1935 yılında Moskova’ya giderek gündüzleri Anatoli Lunaçarski Tiyatro Enstitüsüne ve akşamları da Maksim Gorki Edebiyât Enstitüsüne devam etmiş ve her iki enstitüden de 1940 yılında mezun olmuştur.

Başhüyük elni 100 cıllıgı bla algışlayma. Bu nazmunu da ol kuvançha atayma. Başhüyük elçileni barına da savluk, esenlik, nasıb caşav tileyme.