1828 cil abistol ayni ekinçisinde Orus inaral Emmanuelni askeri satlik Amantişden tab collani bilib Karaçayni cerine kirgen edi. Hasavkada kanli sermeşiv 12 sagatni bargan edi. Adam sanini koblugu emda macal sautlangani sebebli [Siyli Allahni buyrugu alay bolub] Orus asker ol sermeşni kuçleydi. Ani usunden Emmanuel patçahina bilay cazgandi: "Şimal Kafkazni Fermopillerin [1] bizni asker kuçlegendi; emda Karaçayni Mingi-tavnu eteginde turgan Ereseyge karşçi tav milletleni kalalari, Allahni boluşlugu bla em askerni cigitligi bla, men kesim başçilik etib, kavşatilgandi".

Batçalanı Valeriy milletibizni tarihin tintgen alimleni biridi, arheologdu, tarih ilmulanı kandidatıdı. Busagatda Kavkaznı arheologiya institutunu direktoru nu zamestiteli bolub işleydi. Bügün ol bizni konagıbızdı. Valeriy, sen işleb turgan institutu üsünden alay köble bilmeydile. Ol kaçan, kalay kuralganın, kallay işle tındırganın aytsañ edi. Bu institut 1990-çı cıllada kuralgandı. Arı deri va anı endigi tamadası Atabiylanı Biyaslan bla men gumanitar tintivleni Kabartı-Malkar ilmu-izlem institutunda işlegenbiz.

1649 çu cılnı yanvarında bla fevralında «Bütev Orusnu ullu biyi Mihail Fyodoroviçge» eki dokument, Terek’ni asker başçısı I. A. Daşkovnu «Malkarlıla» caşagan tavlada kümüş magdan bolgan cerleni tintüvnü üsünden kagıtları ciberilgendile. Alay bla cazma dokumentlede birinçi kere «Malkarlıla» degen at cazılgandı. Andan beri 350 cıl ozgandı. Malkar halknı atı, ol turgan cer, anı tabigat baylıkları, miyik canıvarları cazma literaturada andan beri terk-terk körüne başlagandıla.

Karaçay-Malkar halkını üsünden tarih canı bıla cürütülgen ilmu-izlem işlege ketgen ömürnü ayagında başlangandı, anı da kişi alimle bardırgandıla. Andan beri bu zatnı üsünden türlü türlü ipotezle caraşdırılgandı: Karaçay-Malkarlıla Kafkas'nı otokhton halkıdıla, tilleri artdan Türk tilge burulgandı. Karaçay-Malkarlıla İran tilli Alanladan kalgandıla, tilleri zamannı içinde Türk tilge türlengendi. Karaçay-Malkar halkını burungu ata-babaları, kavumlanı ullu köçleri bargan ömürleden başlab Şimal Kafkas'da ornalgan Türk tilli halkladan Mingitav'ga kısılıb kalganladıla.

Filologiya ilmulanı doktoru, cazuvçu Kagıylanı Nazifa 1957 cıldan beri, Karaçay 14 cıllık sürgünden Kavkaz curtuna kayıthandan beri, halkıbıznı burundan kelgen tin baylıgın izleb, tabıb, tintib, saklab, caklab küreşedi. Bu zatda anı kıyını alay ulludu, aña tıyınşlı baga berirge da koldan kelmezçadı. Caş tölünü kölün Nazifaça költürgen bolmagandı. Sovet kommunist rejim bizni dinibizni da, tilibizni da, curtubuznu da, tarihibizni da bizden sıyırıb küreşe edi.

Mından alda Ogarı Teberdini üsünden ayta kelib, anı atı bir zamanda Ojay Kabak bolgandı [Bayçoralanı Ojaynı atı bla], deb cazgan edik. Töben Teberdini atı da - Karakul Kabak [Hatuvlanı Karakulnu atı bla bolgandı]. Karakulnu tukumun unuthanım amaltın anı üsünden cuk cazmagan edim. Cavbalanı Huseyni "Leninni Bayragı" gazetde [1965 cıl, yanvar aynı 14-sü] Töben Teberdini üsünden cazgan maganalı statyasın cañırtıb okudum. Ol sagatda caş jurnalist, sokmak ayıra başlagan Husey bügünñe emda barabargan zamanlaga caravlu Töben Teberdi kabaknı birinçi kazık urganlarını üsünden cazıb algan tavruhlu haparın basmalaganı, ayhay da, büsürev eterçadı.

Nart kahramanlık destanları, Kuzey Kafkasya’da yaşayan halkların hemen hepsinin folklorunda adeta bir kültür abidesi olarak yerini almış, bugünkü çağdaş edebiyat'larının temelini oluşturmuştur. “Nart” sözünün kökü hangi dilden çıkmıştır? Bu söz nasıl oluşmuştur? Bu sözün anlamı nedir? “Nart” sözü kimler için söylenmiştir? Nart destanları ilk olarak hangi milletin kültüründe ortaya çıkmıştır? Nart destanlarında anlatılan kahramanların adları hangi milletin dilindendir? Bu kahraman adlarının söz olarak anlamları nedir?

Halkların kendi öz yurtlarından başka yerlere zorla sürgün edilmesi, XX. Yüzyılın en büyük insanlık suçudur, kara lekesidir. SSCB’ye Stalin’in başkanlık yaptığı dönemden önce, SSCB’nin 12 halkı vatana ihanet iddiasıyla zulüm görmüşlerdi. Daha sonda bu halkların sahip oldukları devletler tasfiye edildi.