1828 cil abistol ayni ekinçisinde Orus inaral Emmanuelni askeri satlik Amantişden tab collani bilib Karaçayni cerine kirgen edi. Hasavkada kanli sermeşiv 12 sagatni bargan edi. Adam sanini koblugu emda macal sautlangani sebebli [Siyli Allahni buyrugu alay bolub] Orus asker ol sermeşni kuçleydi. Ani usunden Emmanuel patçahina bilay cazgandi: "Şimal Kafkazni Fermopillerin [1] bizni asker kuçlegendi; emda Karaçayni Mingi-tavnu eteginde turgan Ereseyge karşçi tav milletleni kalalari, Allahni boluşlugu bla em askerni cigitligi bla, men kesim başçilik etib, kavşatilgandi".
"Ketgenni esgere kelecekge alay kirebiz." Valeri Pol, Frantsuz Nazmuçu
Abistol [November/Kasım] ayni 2-çisi, Karaçayni ullu kiyinlik, zalim sinavla çekgen kunudu.
1828 cil abistol ayni ekinçisinde Orus inaral Emmanuelni askeri satlık Amantişden tab collanı bilib Karaçaynı cerine kirgen edi. Hasavkada kanlı sermeşiv 12 sagatni bargan edi. Adam sanını koblugu emda macal sautlanganı sebebli [Sıylı Allahnı buyrugu alay bolub] Orus asker ol sermeşni küçleydi. Ani üsünden Emmanuel patçahına bılay cazgandı: "Şimal Kafkazni Fermopillerin [1] bizni asker küçlegendi; emda Karaçaynı Mingi-tavnu eteginde turgan Ereseyge karşçı tav milletleni kalalari, Allahni boluşlugu bla em askerni cigitligi bla, men kesim başçılık etib, kavşatılgandı". Başha madarları bolmay Karaçaylıla Orus patçahha boysunurga, cerlerin da Eresey Patçahlıkga koşarga deb, kol salgandıla.
Alay bolsa da tab XIX-çu ömürnü ayagına deri, Karaçaylıla Orus patçah bla kazavatların bardırgandıla. Hasavkada bolgan çotlanı Karaçay millet "Hasavka" degen küvde suratlagandı.
Eresey Patçahlikni kengerib, kesini içine Kafkaz milletleni cerlerin cuthanini esebi bilaydi. Sav kalganlani arasindan uydegile, tukumla Kafkaz curtlarindan ayirilib, colovçuluk sinab, başha krallaga [birinçi da Turkge] koçub ketgendile. Bugunlukde da adam sanindan 30 minge cuvuk "Men – Karaçaylima! " degenle, ol sagatda koçub ketgenleni tuvduklari bolub, Kafkazni tişinda turlu-turlu krallada caşaydila.
Hasavkadan 115 cil ketgenden sora, 1943 cıl abistol aynı ekinçisinde Karaçay millet dagıda bir ullu sınavdan ötgendi. Kisa zamannı içinde savlay halk caşagan cerinden kobarılıb, mal taşıgan tirenlege tıklanıb, Orta Aziyaga ciberiledi. Ol zaravatlıknı bizni halkga tiydirgenlerini çurumana Sovet Soyuznu tamadalari "Karaçaylila Gitlerni askerine konakbaylik etgendile, boluşhandila " degen ötürük sözleni salgandıla. Ol közüvde va Karaçaynı erkişisi uruşda bolgandı, "kralımı – Sovet Soyuznu – caklayım" deb, küreşgendi. 27 [28 ?] Karaçayli Sovet Soyuznu em siyli "Sovet Soyuznu cigiti" degen savgasina tecelgendi. Alay'a Karaçaylıla bolganları uçun ol savgala alaga berilmey kalgandila. Kuru ekisi cigitliklerine üç-tört kere tecelgenden sora savgaların algandıla.
Bılayda bir zatnı esgertirge izleyme: Sovet Soyuzda caşagan milletleni aralarında sanına köre uruşdagı cigitleden alçı bolur üçün Karaçayga kup-kuru 7 cigit kerek edi. Ala va 27 [28 ?] bolgandila!!!
Köçkunçuluknu sinab, milletni uç etib biri colda em Orta Aziyada birinçi cılnı içinde kirilgandi. Üyürle çaçilişib, biri-birin tas etib; anala balalarindan ayirilib, sabiyle analarina termilib, egeç karnaşdan haparsiz bolub, honşu ellede turganlikga barib erkinliksiz biri-birin coklayalmay; kiçi karnaş-egeçlerine aş tabar umutda kizla suyumsuz erge barib, suygenleni curekleri biri-birine tarala; Kafkaz tavlarini miyik tavlarin, çokurak suvlarin, taza havasin esge tuşure da ani tansiklay, Karaçay millet Orta Aziyada 14 cilni caşagandi.
1957 cil erkinlik bolub Kafkazga kaytib kelsele – kalib ketgen uylerine, mulklerine cangi iele tabilib tura edi. Sin taşladan atlavuşla, buruvla, tonguz bavla [!] işlenib tura edi. Keslerini uylerin izina satib alib cerişgendile Karaçaylila Karaçayga.
Endide da Orta Aziyani krallarinda ol zamandan kalib ketgenle em alani balalari ~30 ming bolub caşaydila. Bu açivnu çekgenine, koçkunlugune Karaçay kuvle etgendi. Alani biri tubunde keledi.
Oy, Kafkaz tavla,
Bir miyik arivla,
Bizni demengili kalabız,
Siz da cilagiz, biz da cilaybiz
Uzak ayirilib barabız.
Uzak ayirilib, ketib da barabiz
Ömürübüz caşagan tavladan.
Biz olgenlege nege cilaybiz?
Ala nasiblilla savladan.
Stavat saklagan bizni itleribiz
Izıbızdan karab uluyla,
Carım sagatha Ullu Karaçayda
Kallay ariv elle kuruyla.
İynekleribiz da kalıb ketdile
Eşikleri açılmay öküre,
Maşinaga minib ketib da barabiz
Izıbızga karay, öküne.
Moskvadan kelgen çuvut komandirle
Tögerek aylanıb saklayla,
Bu kıyınlıkla bizge cetgenine
Tavla, taşla da cılayla.
Moskvadan kelgen çuvut komandirle
Tögerek aylanib karayla,
Bizni koyub ketib barasız, deb,
Ölgenle da bizge cilayla.
Ala cilamay kalay etsinle –
Ketdile duvaçı kartları,
Kazakstanda bir cilga bolgandi
Ol carlı kartlanı artları.
Ol carli kartla catadila, harib,
Ala canazisiz, duvasiz,
Mecgitleribiz kalib ketdile
Cuma künlede cumasız.
Beri kelgenli bir köb bolganla,
Oy, açi curek carala,
Analari olgen oksuz sabiyleni
Mında kaznaga alalla.
Aytır sozlerim birda köbdüle
Aytib kolumdan kelmeydi,
Minda olgenlege–aşdan ölged deydile.
Acalsız'a kişi da ölmeydi.
Aradan köb cılla ketgenlikge milletibizni tarihin biz bilebiz, esde tutabız. Sarnab, okunub tururga caramaz! Ullu duniyani kaysi eteginde bolsak da Karaçay tamiribizni uzmey esgerib, Karaçaynı atın igisi bla aytdırırga Siyli Allah bizge nasib bersin! Amin! Curtlarin cavdan caklab canlarin bergenleribizge, ya Ullu Allah, Sen şahid daracalarin ber! Amin! Curtlarindan, uydegilerinden ayirilib, zorluk sinab, kiyinlik çegib ketgen karnaşlaribizni-egeçleribizni, ya Allah, candetli Sen et! Ol bir duniyalari carik bolsun! Amin!
[1] Fermopille: Rumnu şimal bla kibila canındagı bölumlerini arasinda tar özenni atıdı. ~2500 cil mından alga ol cerde 300 spartançı ullu pers [Iran] askerni allın tiyib, barısı kırılgınçı, cibermey turgandıla.
