Karaçay-Malkar halkını üsünden tarih canı bıla cürütülgen ilmu-izlem işlege ketgen ömürnü ayagında başlangandı, anı da kişi alimle bardırgandıla. Andan beri bu zatnı üsünden türlü türlü ipotezle caraşdırılgandı: Karaçay-Malkarlıla Kafkas'nı otokhton halkıdıla, tilleri artdan Türk tilge burulgandı. Karaçay-Malkarlıla İran tilli Alanladan kalgandıla, tilleri zamannı içinde Türk tilge türlengendi. Karaçay-Malkar halkını burungu ata-babaları, kavumlanı ullu köçleri bargan ömürleden başlab Şimal Kafkas'da ornalgan Türk tilli halkladan Mingitav'ga kısılıb kalganladıla.
Bıladan başha comaklada, aytıvlada aytılgan haparla bar ese da alanı epope [destan] canı bıla bagası bardı ansı, ilmu canı bıla argument [delil] bolluk tüldüle. Bu tarıh haparladan birin men nazmu halda cazgan edim, artdan Karaçay-Malkar atlı dergide basmalangan edi. Anı bütev tekstin dergibizni bu sanında da okurga bolluksuz [1].
Endi ogarıda sagınılgan üç ana ipotezni tintib başha çıgarga küreşeyik. Karaçay-Malkar halkını otokhton halkladan bolganı, tillerini artdan Türk tilge türlengeni, degen fıkir meni sartınga bek karıvsuzdu. Kafkas tavlanı barganı kelgeni em kıyın bir cerinde ornalgan, kalgan halkla bıla tüzevünge baylam salırga madar tabmayın caşagan bu halknı tili, kalay Türk tilge burulub kalgandı? Tüzlede caşagan Türk tilli halkla bıla kuru da baylam cürütgen Tegeylile, Çerkeslile, Çeçenlile, Lezgilile, Avarlıla. db. tillerin tas etmegendile da Karaçay-Malkarlıla anatillerin neçik tas etib koygandıla? Ne va bu insanla kökden enib mi Mingitav'nu koynuna kongandıla? Arkeoloji canı bıla karaganda, endigege deri "otoktan halk " degen ipotezni kertiletirça dokumentle, şagatla tabılmagandı. Ömürleden beri örge süyelib turgan eskertme taşladan bir kavumunu [Karaçayda] cazıvları talay cılnı mundan alga karaçaylı alim Bayçoralanı Soslanbek'ni küreşivü bıla okulgan edi. Alay a eskertmeledegi tekstleni tilini "Türkça" bolganı ajımsız belgili bolgandı. Bu bolumga köre birinçi ipotezni kerti bolganını üsünden begim eterge madar cokdu. Endi, kişi da bu fikirni sanga almaydı [2].
Karaçay-Malkarlılanı iran tilli Alanladan kelgenlerin, artala Türk tilge türlengenlerin kabıl etgen ipotezni da ilmu karam bıla kertige sanamayma. Neçün desegiz, "Alanladan kelgenlerine şek cokdu" deb aytılgan Tegeylile, tillerin türlendirmegendile da, Karaçay-Malkarlıla kalay türlendirip koygandıla? Tegeylileni çaşagan cerleri, barganı kelgeni tınç bir cerdi. Busagatda "Daryal" deb aytılgan "Tar-Col Avuş" da Tegeydedi. Karaçay-Malkarlılanı İran tilli ata-babalarına kesi tillerin üyrete turgan Türklüle, bu millet kullukların kimden da bek Tegeylilege üyetirge kerek edile. Söznü uzatırga kerekli zat körmeybiz, Alan-İran tilni Türk tilge türlengeni, degen ipotez da karıvsuz bir fikirdi, ilmu kertiligi da cokdu. Alay a, Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümlerinde Alanlanı ayırıb ençi cerleri bardı, biraz sora munu üsünden kengi bıla söz aytırıkbız.
Ogarıda sagınılgan ipotezleden alimleni em bek es bölgeni, "Karaçay-Malkarlılanı burungu ata-babaları, kavumlanı ullu köçleri bargan zamanladan başlab, Şimal Kafkaz'da ornalgan Türk tilli halkladan Mingitav'ga kısılıb kalganladıla" degen ipotezdi. Bu fikir arkeolojik, sosyo-antropolojik, em da linguistik canı bıla kün künden küçlenib baradı. Arkeolojik kazıvlada Hunlaga, Bolgarlaga, Alanlaga, Hazarlaga, anı kibik Kıfçaklaga sanalgan materyalla tabılgandıla [3]. Sosyo-antropolojik karam bıla, bu tabılgan materyalla tintilgende bılanı Altayladan Tuna suvga deri cayılgan cerlede caşagan burungu Türk kavumlanı cürütgen savutlarına uşaşlıgı kün carıkga çıkgandı. Linguistik canı bıla es bölsek da köb uşaşlıkla körebiz. Karaçay-Malkarlılanı busagatda cürütgen tillerindegi sözleni aslamısı, burungu Türk tilli kavumlanı cürütgen tillerindegi sözledile. Ozgan ömürleni küçü bıla sözleni morfolojik em da fonetik ençilikleri bir kesek türlengen ese da bir tamırdan kelgenleri çırtda akgıl-tekgil bolmazça belgilidi [4].
Bılayga deri aytılganlanı kıshası bıla aytırga kerek ese, ma bu hokumga barabız: Karaçay-Malkarlıla Mingitav'nu tögereginde caşaganlı ajımsız 2000 cılga cuvuk zaman ozgandı. Etnik tamırları kuru bir halkga tirelmeydi; bir talay kavumnu, artıksız da Türk tilli kavumlanı cıyımdıgıdı. Bulanı içinde: Hunlanı, Alanlanı, Bolgarlanı, Sabarlanı, Hazarlanı, Kıfçaklanı çertib sanarga kerekbiz.
İSKİTLEDEN BİR KAVUM
Tarıhlanı cazganına köre Karatengizni şimalında çaşagan İskitle kuru bir kavum bolmagandıla, başha milletleden halkla da alaga boysunub çaşagandıla. Bılanı içinde Türk tilli halkla bolganına şek çokdu [5]. Neçün desegiz, İskitle İran tilli bolganlıkga Orta Aziya'dan kelgendile. Alaydan kötüfÜlgen zamanlarında Türk tilli halkladan bir kavumlanı allarına sürüb kelgenlerine igi es bölgen alimle bardıla. Alay a bılanı barına da İskitle deb koyadıla. Şimal Kafkas'ga em algın kelgen Türk tilli halknı, ma bıladan bir bolganı esebge keledi, degen oyum bardı. Bu oyum, dokumentle bıla kün carıkga çıgarılsala, Karaçay-Malkarlılanı ata-babalarını İssa'dan talay ömürnü algadan beri Şimal Kafkas'da caşaganları belgili bollukdu.
SARMATLA-ASLA
İskitleden sora, alanı cerlerinde Sarmatlanı körebiz. Ala da İran tilli kavumladandıla. Tarıhçılanı aythanlarına köre ol közüvde Kafkas'da Roks-Alanla, As'la deb eki halk, Sarmatlaga boysunub caşagandıla. Endige deri cürütülgen tintivlede Roks-Alanlanı İran tilli, Aslanı da Türk tilli bolganları belgili bolgandı. Meni oyumuma köre, ma bu Asla Karaçay-Malkarlılanı ata-babalarını al özegi, al urlugu bolgandıla. Roks-Alanla bıla Aslanı Şimal Kafkas'da ornalganları İssa'dan bir ömür bıla cartını alga baradı. Meni sartınga bu eki halk, ullu Alan halknı alçıları bolub, aladan igi kesek alga Kafkas'ga kelgendile [6].
ALANLA
İssa'dan bir ömür sora Alanlanı bütev avurlugu orta Aziya'dan kötürülüb kün bathanga kelgendile, Sarmatlanı horlab alanı cerlerin küçlegendile. Alanlanı devletleri Şimal Kafkas'dan İtil Suv bıla Don Suvnu ogarlaklarına deri cayılgandı. İssa'dan sora IV-çü ömürnü al carımına Hunlula İtil\'den ötüb Alan curtlaga kirgenlerinde, Alanlanı bir kavumu Avrupa tabaga kozgalgandıla, bir kavumları da mıllıkların Kafkas Tavlanı miyiklerine athandıla, alayda köb ömürleni caşagandıla. Bu közüvde kelgen kerti Alanlanı, [men alçı Alanla degen] Roks-Alanla em da Asla bıla katışhanlarına şek coktu [7].
Alanlanı tillerini üsünden alimle art sözlerin tügel aytıb boşamagandıla. 'İran tilli ' degen ipotez, art ala karıvsuzdan karıvsuzga baradı. Anı cerine, "Türk tilli" degen ipotez küçlengendi. Bügüngü Karaçaylı antropologla, arkeologla, tarıhçıla, tilbilimçile bu ipotezni kertiligin begimler üçün ullu kazavatdadıla. Köb barmayın Alanlanı Türk tilli kavum bolganları kün carıkga çıgarıllıkdı, deb oyumum alaydı [8].
Kafkas'da caşagan Alanlanı üsünden Arab, Bizans, İran tarıhlada tang kesek hapar aytıladı. Alanla, Hunlulaga horlanıb Şimal Kafkasha kısılgandan sora, alçı Alanlanı [Aslanı] salgan urlukların ösdürgendile. Bılaylık bıla, artda Karaçay-Malkarlılanı ata- babaları bolluk bu kavum, köb ömürleni Mingi Tav\'ga kısılıb ozdurgandı.
BOLGARLA
Ullu Hun Kıralnı halkı kuru Hunluladan kuralmagandı, köb halklanı bir konfederasyonu bolgandı. Utigurla, Kutigurla deb eki ullu bölekge ayrılgan Bolgarlıla da Hunlulaga boysunub caşagandıla. Kutigurla Karatengizni şimalında, Utigurla va Koban suvnu tögereginde ornalgandıla. Söznü bılayında közden callagan bir zatnı çerterge kerekdi: Utigurlanı Koban suvnu tögereginde ornalıvları Hunladan da, Ullu Alanladan da algadı [9]. Suryalı cazıvçu Mar Abbas Katuni'ni kitabında [III-çü ömürde cazılgandı] Bolgarlılanı Kafkasga İssa 'dan alga 149-127 cıllada kelgenleri cazılıbdı. Munu kerti bolganına söz cokdu. Talay cılnı mundan alga, Karaçaylı alim Bayçoralanı Soslanbek, ömürleden beri Karaçay\'da süyelib turgan bir kavum eskertmeleni cazıvların okudu. Tilbilimçile, ortaga salıngan tekstleni, burungu Bolgarça bolganına begim etgendile. Aytılgan eskertmele V-çi ömürde salıngandıla. Bıllay tavuşluk bir madaniyatnı ortaga salgınçıga deri Bolgarlıla talay ömürleni Mingitav 'nu eteklerinde bolurla, degen oyum akılga kelişedi. Alay a ajımsız bolgan bir zatnı çertmeyin ozmayık: Sagınılgan eskertmele V -çi ömürde salınganlarına köre, Karaçay-Malkarlılanı ata-babaları em az tergev bıla 15 ömürden beri Mingitav\'nu tögereginde caşab turgandıla. Bu oyum, cazıvlu dokumentlege köredi, alay alay a aytılgan zaman 2000 cıldan da artıkdı. Utigur Bolgarlıla Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümlerinde Alanlaça [Aslaça] ullu rol algandıla [10].
SABARLA-SABİRLE-SİBİRLE
Sibir\'ge atın bergen bu Türk tilli halk, 503-517 cıllanı arasında Orta Aziya\'dan kobub İtil suv bıla Don suvnu arasından Kafkasga deri cayılıb ornalgandı. Zamanlarına köre bilimde da, teknikde da alda bolgandıla, Sabarlıla. Şimal Kafkas\'nı üyür halkların keslerine boysundurgan bıla kalmayın, Künlüm Kafkasga da ötüb alaylada Sansanile em da Bizanslıla bıla uruş etgendile. Justinianus I\'ni kününde Sabarlılanı başlarında "Boarık" atlı bir katın han bolgandı. Anı cüz ming sanlı küçlü askeri bolganın tarıhçıla cazadıla. Aytuvluk Sasani patçah Nuşiravan-Adil sabarlıla bıla köb uruş etib, alaga köb zaran salgandı [557]. Anı ızı bıla orta Aziya 'dan kelgen Avarlılanı çabıvulu [576] Sabarlılanı amalsızga tıygandı. Em ahırında Ullu Köktürk Devletge boysungandıla. Köb tarıhçılanı kabıl etgenine köre bu Sabarlıla, VII-çi ömürde devlet kuragan Hazarlanı alçılarıdıla, bıla barı da bir kavumdu. Hazarlılanı eki ana butagı Semender bıla Belencer degen ulusla [ordala] Sabarladan başhası tüldüle. Ogarıda aytılınganı kibik köb avtorla Sabarlıla bıla Hazarlılanı bir millet bolganların em da "Sabar " degen söz bıla "Hazar " degen söznü bir söz bolganın aytadıla [Al-Masudi, Dunlop] [11].
Alçı Sabarlanı Kafkas'nı boysunduruvu 150 cıl çaklı bargandı. Ullu Hazar davlet kuralgandan sora va küç anga ötgendi. Bir ömür bıla cartını Kafkas halklanı keslerine boysundurub caşagan Sabarlanı da Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümünde rol alganlarına söz cokdu.
HAZARLILA
Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümlerinde, millet ençiliklerini işlengeninde bek ullu kıyınları bolgan Hazarlılanı davlet kuravları VII-çi ömürnü ortalarına tübeydi. 300 cıl çaklı bargandan sora küçden tüşüb çaçıladı. Hazarlılanı Şimal Kafkas 'ga bek baga bergenleri, alaylada kuragan alamat şaharlarından da belgilidi: Semender, Derbent, Tamatarhan, db. Bıladan Semender atlı şahar, Hazarlılanı birinçi araşaharları bolgandı. IX-çu ömürde bargan Peçenek Kozgalıv , Hazarlılanı küçden tüşüredi. Bu sebebden, Peçeneklege boysunub caşagan Orus kinyazla Hazarlılaga çabıvul etib tebregendile. Em ahırında KIFÇAKLA kelib Peçeneklileni kün bathanga kuvadıla, Orus kinyazlanı keslerine boysunduradıla, Hazar davletni da çaçadıla [11]. Hazarlıla da Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümlerini, millet mekamlarını kuralıvunda kadav taşladan biri bolgandıla.
KIFÇAKLA
Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümlerine millet ençiliklerine ahır tamganı salganla Kıfçakladıla. Alanı küçü bıla tilleri da ösüb, aynıb dialekt karakterni aladı. XI-çi ömürden başlab Selçuklula künlüm Kafkas'nı, Kiçi Aziya'nı, dagıda kalgan cerleni küçleb ullu davlet kuray aylangan zamanda, Gürcü patçahla Kıfçakla bıla şohluk baylam salıb, alanı boluşlugu bıla Selçuklulaga karşçı tururga oyum etgendile. Asker boluşluk tabhan bıla kalmay, onmigle bıla Kıfçak üydegini kesi curtlarına çakırıb, alanı Çoruh suv bıla Kura suvnu tögereklerinde ornalthandıla. Bılaylık bıla em adam sanların köbeytirge em da Selçuklulaga karşçı Kıfçaklaça zalim uruşçu bir halknı ömürlük boluşlugun tabarga murat etgendile. Köb barmayın Kıfçak köçkünçüle Hıristiyan dinge kaythandıla, tillerin da unutub GÜRCÜ tilni algandıla. Alay a artdan, Çoruh suvnu cağalarında caşaganladan bir bölegi Türk karnaşlarını, musliman Oğuzlanı dinlerin saylagandıla. Meni oyumuma köre bügün Acaria\'da caşagan Gürcü muslimanla, ma bu Kıfçaklanı üzügünden kele bolurla [12].
Kıfçaklanı sanları köb bolganlıkha keslerin feodal caşavdan kutharıb, birigib kerti davlet kurayalmalgandıla. Bölek bölek bölünüb, hanlıkla, biylikle bolub köçkünçü halda caşagandıla. Kerek künde asker küçlerin birge eterge da bilgendile. 150 cılğa cuvuknu arı bıla beri, artıksızda honşu slav halklağa çabıvul etib keçimlerin tabarga küreşgendile. Em ahırında aşav-caşav tarkaya tebregeninde "cal bıla askerçilik" eterge da tüzelgendile.
Bir kavumu Kırım'dan kemelege minib Mısır'ga köçedi, bir kavumu da cerleşik caşavga köl salıb orta İtil' ge köçüb, alaylada caşab turgan Bolgarlılaga katışadı. Avrupa tabaga, Bizans\'ha [13], Slavia 'ga köçgenle da köbdüle. Onmingle bıla Kıfçaklı üydegini Gürcü Kıral\'ga köçgenin algarakda çertgen edim. Da ma bu közüvlede tang kesek Kıfçaklı üydegi Koban başı\'na, Mingitav\'nu eteklerine kısıladı. Alayda burundan beri cerleşik halda caşab kelgen karnaş halklanı Aslanı, Alanlanı, Bolgarlanı, Sabirleni, Hazarlanı birge koşlarına colugub ala bıla bir camagat bolgandıla, Kıfçakla.
Migitav'ga kelgen Kıfçaklıla igi kesek bolur edile, ömürleden beri alaylada caşagan Türk tilli cıyımdık halklanı [Karaçay-Malkarlılanı ata-babalarını] caşavların da, tillerin da, tinlerin da, millet ençiliklerin da keslerine uşathandıla. Bılaylık bıla üs üsge kongan talay Türk tilli kavumga em ahırında, dagıda bir Türk tilli kavum, Kıfçaklıla koşulub Karaçay-Malkarlılanı millet ençiligine ahır tamganı salgandıla.
Bılayga deri aytılınganlanı cobbu cıyıb, em da kıshartıb ahır oyumubuznu ortaga salayık: Karaçay-Malkarlılanı etnik urlugu Asla bıla salınadı. Alanla, Bolgarla, Sabirle, Hazarla em da Kıfçakla bıla aynıb ösümün tolturadı, millet ençiligin da aladı. Bu oyumga köre: Karaçay-Malkar halk kuru bir kavumdan kelmegendi, talay halknı birgeliginden tuvgandı. Bılanı içinde Türk tilli halklanı köblük bolganına şek cokdu. Etnik ösümlerin tolturub millet karakterlerin begitginçige deri ayavsuz 1400 cıl ozgandı. Andan beri va [X1II-çü ömürden beri] Karaçay-Malkarlılanı millet ençiliklerinde ullu türlenmeklik bolmayın bügünge kelingendi.
Karaçay-Malkarlılanı etnik ösümleri aynıb, millet karakterleri ençilik algan zamanda, alanı honşu halkla bıla kultur alıv-salıvnu taymazdan bardırganlarına şek cokdu. Alay a kesi özeklerin, kultur ençiliklerin ömürleden beri kıyav saldırmay saklarga küreşgendile. Sözüçün: Adıklıla bıla Tegeylilege tillerinden köb sözle bergendile, aladan da algandıla. Malçılıknı üsünden bek usta em da bilimli bolganları sebebli honşularına köb zatlanı, köb coruklanı üretgendile. Karaçay-Malkarlılanı sözlü adabiyatları, artıksız da cırçılıkları tavlu halklanı barından da aldadı. Unutulmagan işleni, ullu kıyınlıklanı ne da aşhılıklanı üsünden köb cırla caraşdırgandıla. Bulanı köbü bügün da cırlanganlay turadı. Artıksız da epope [destan] adabiyatları bir da baydı. Adıglıla bıla Tegeylile üleşelmey turgan "Nart tavruhla " kertide Karaçay-Malkarlıladan cayılgandı. Alada aytılıngan cigitleni, emegenleni, dagı da kalgan zatlanı atları burungu Türk tildedi. Bügüngü Karaçay-Malkar tilde bu sözleni köbüsünü maganaları belgilidi. Tegeylile bıla Adıglıla Nart bagatırlanı atlarını Karaçayçalarını közlerin-başların sındıra kesi tillerine köçürürge küreşgendile. Sosuruk\'nu "Sosurka ", Satanay Biyçe 'ni "Setenay Guaşe ", Örüzmek 'ni "Wuesirmes " [Wersemes] etgendile. İgi es bölüb karagan izlemçile bu sözleni tamırların, Karaçayçadan çıkganın kıynalmay angılarıkdıla.
Karaçay-Malkarlılanı tamırlarını kaydan kelgenini üsünden bilgenleribizni açıklarga küreşdik. Endi "Karaçay " em "Malkar " atlanı kaçan, kalay cürütüle tebregenini üsünden oyumubuznu aytırga küreşeyik.
KARAÇAY
Karaçay atnı kalay atalganını üsünden türlü türlü aytuvla, ipotezle bardıla. Bu zatnı üsünden köb avtorla, köb zatlanı aythandıla, cazgandıla. Barında da türlenmey kalgan oyum, "Karaçay" atnı "Karça" dan kelgenidi, ilmu tayançak bolmadan kurgak aytuvlanı tinterge kerek körmeybiz.
Meni oyumuma köre "Karaçay " atnı algı burun Kabartılıla cürütgendile. Söznü tamırını barıb "Karaça"ga tirelgeni kertidi. Bilingeni kibik, Kabartılıla Şimal Kafkas'ga XII-XIII-çü ömürlede kelib ornalgandıla. Ol közüvde, Mingitav'ga kısılıb caşagan Türk tilli cıyımdık halknı başında Karça atlı bir başçı bolgandı. Anı kününde, Karaçay-Malkarlılanı ata-babalarını cangı honşuları Kabartılıla bıla baylamları bolganına ne aytıv bardı. Söznü bılayında köb izlemçini közünden callab ketgen bir zatnı çerterge izleyme: Burungu Türk tillede "Karaça", "Saruça", "Akça" degen atla köb cürütülgendi. Bu sözledegi 'ç' tavuş, bir birlede "c" bolub da kaladı: 'Karaca', 'Saruca', 'Akca', 'Kızılca' degença. Alay a burungu Türkleni tarıhlarında "Karça" degen atha sıngar da tübemeybiz. Meni sartınga ömürleden beri biz "Karça" deb turgan atnı tüzü, al formu "Karaça" bolgandı. Zaman bıla aradan "a" tavuş çortlab "Karça" bolub kalgandı.
Kabartı tilde "ey" degen calgav , Türk tildegi "lı-lu-lı-li" degen calgavdu: "Anıkı, anga baylamlı" degen magananı beredi. Söüçün: Kabartı halknı kesi atı "Kabard-ey" da burungu başçıları "Kabard "dan keledi. Maganası va "Kabard-nıkıla", 'Kabard'nı cıyını ' demeklikdi [14]. Burun zamanlada 'millet at ' bek cürütülmegendi, anı cerine halkla, başçılarını atları bıla aytılıb turgandıla: Selçuklula, Artuklula, Timurlula, Harezmşahlıla, Osmanlıla degença.Ol.anda aytılınganıça, Kabartılıla busagatda caşagan cerlerine kelib ornalgan zamanlarında Bashan başında, Çerek başında caşagan Karaçay-Malkarlılanı ata-babaları bıla honşu bolgandıla. Alanı belgili başçıları ' 'Karça ' 'nı, ne da ' 'Karaça ' 'nı Kabartılıla bıla "Cer-suv" üsünen köb davları bolganına şek cokdu. Da ma bu Kabartılıla Bahsan başında caşagan Türk tilli honşu halkga, başçılarını atı bıla "Karaç-ey", ne da "Karç-ey" deb koygandıla. Köb barmayın söz "Karaçay" formga türlengendi. Tilbilimçile meni bu ipotezimi menden aşhı aygaklarıkdıla, endi kulluk alaga tüşedi.
"Karaçay" atnı atalıvu Kabatılıla bıla baylamlı ese, bu atnı kaçandan beri aytılganı da kesiliginden belgili bolub kaladı: XIII-çü ömrnü başı. Alay a cazıvlu dokumentlege tüşüvü köb soradı. Munu da sebebi tavlu halklanı cazıv cürütmegenleridi. Endigege deri tabılgan dokumentlege köre XVII-çi ömürde [1649] 'Karaçay " atnı cürütülgenine şagat bolabız [15]. Alay a bu söznü, mundan köb algadan cazıvlu dokumentlege salınganına söz cokdu. Munu kertiligine şagatlık etgen zatla bardıla: Eresey 'ni belgili patçahı İvan Grozniy caşagan közüvde [XVI-çı ömür] Kamgut, Kanşavbiy, Elbuzduk, Gilastan degen karnaşla Karaçaylılaga başçılık etgendile. Karaçaylı alim Habiçlanı Muhammat'nı aythanına köre bu caşlanı atalarını kününden başlab, Kabartı Karaçay'ga casak töleb turgandı. Kamgutbiy 'ni zamanında Karaçaylıla kuru Bashan em Çerekbaşı bıla kalmay, dagı da köb cerlege iye bolgandıla: Busagatdagı Kabartı 'nı bir bölegi, Açısuv [Min-vod], Beştav [Pyatigorsk], Esenlik [Esentukiy], Narsana [Kislovodskiy], Karatöbe [Suvorovoskiy], Açemezkala [Ispravnaya-Stanitse], db. Aytılıngan biyleni zamanında Karaçaylılanı adam sanı da köb boıgandı [16].
Kabartı, Elbuzduk'ga casak tölemezge deb İvan Grozniy'ni boluşlugun tabarga küreşgendi. Kabartını biyini, kesi kızın İvan Gronizy'ge bergeni da munga şagatlık etedi. Kabartı, munu bıla da kalmay Kırım Han Devletgeriy 'ni da Elbuzduk 'ga üsdürgendi. Devletgeriy 30 ming sanlı askeri bıla Beştav'ga kelib Karaçay'ga uruş başlathandı. Uruş, kün bıla cartını burgandı. Eki canından da köb asker kırılgandı. Dagıstan 'da caşagan Kumuklula Karaçay'ga boluşhan esele da Elbuzduk horlangandı. Aytılgan uruş 1553-çü cı1da bardırılgandı. Bu tarıhnı kerti bolganına, ol közüvde, Polonya patçahnı Davletgeriy'ge cibergen algış kagıtı şagatlık etedi.
Kırım Han Davletgeriy, Karaçay bıla küreşe turgan zamanda İvan Grozniy da Kazan'nı çaça turgandı. Devletgeriy a boluşur cerine boluşmay, Karaçay bıla küreşgenni tabha sanagandı [17].
Elbuzduk horlangandan sora, sav kalgan askerlerin alıb Mingitav'ga mıllıgın athandı. Bashan canına kaytırga tab bolmay, busagatdagı Biyçesın bıla anı ogarı canındagı cerlede cangı elle kurab ornalgandıla karaçaylı1a: Ogarı Tohanalı, Töben Tohanalı, Ogarı Kanşavbiy, Töben Kanşavbiy, Migitav'nu tüz tübünde salıngan Kükürtlü... Ol közüvlede kuralgan elledile. Kükürtlü'nü adamları, cik derikleri kalmay eminadan kırılgandıla. Kalgan elle da zamanıbızga deri kelalmagandıla. Uruşlanı tışında emina, karaçeçek degença cukgan avruvla Karaçay'nı talay colda kırıb tavusurga cetdirgendi. Narsana'nı töben canında salıngan Aktoprak el da 18-çi ömürde eminadan tüb bolgandı. "Badinanı Cırı" bu el tübegen kıyınlıknı üsündendi.
Karnaşlanı kününde kalala da işlegendi: Küçükkala, Taşköpürkala. Cögetey'ge cuvuk Kızılkala, Hudeskala, Elcurt'da Akkala [bu kalanı ceri busagatda belgili tüldü, taşdan işlegen bolmaz edi].
Angılaşınganına köre Beştav uruşdan sora Karaçaylılanı aslamısı, eski cerlerinden kötürülüb Mingitav 'nu Koban canındagı eteklerine ornaladıla. Bir bölekleri da eski curtda [Bashan'da, Çerekbaşında] kaladıla. Bılayda kalganlaga artdan "Malkarlıla" deb aytıllıkdı.
Karaçaylıla Beştav uruşdan sora kuragan ellerinde ömürlükge çaşar madar tabmagandıla. Cukgan avruvlanı, çabıvullanı zoru bıla sanları azdan azga bara tebregeninde 'saklanganı tınç cerlege ', Kobanbaşı 'na örlegendile. Alayda Kartcurt, Uçkulan, Hurzuk degen ullu elleni salıb bir cerge cıyı1ırga küreşgendile. Uçkulan'da El buzduk bıla Gilastan'nı em Goşayah Biyçe'ni keşeneleri bügün da belgilidi [18].
MALKAR-MALKARLILA
Bashan tabada, burungu atacurtda kalgan Karaçaylılaga kalay ese da honşuları da, Oruslula da "Karaçaylı" deb ayıtmagandıla. Anı cerine caşagan cerlerini atı bıla. Bızıngılı, Çegemli, Holamlı, Malkarlı deb koygandıla. Artala, Eresey'ge boysungandan sora alaylaga, kıral kagıtlada "Balkaria" deb cazılgandı. Bu sebebden bashançı Karaçaylıla "Balkar-Balkarlı", ne da kesleri aytılgança "Malkar-Malkarlı" bolub kalgandıla. Prof. M.Miller "Balkar" atnı "Bolgar"dan kelgenin, Balkarlılanı tamırların, barıb Azak'da caşagan Kara Bolgarlaga tirelgenin ayta ese da munga tüzdü degen kıyındı [19]. Alay a kim ne aytsa da, Bashan canında caşaganla da, Koban özenlede caşaganla da, bir halkdıla, bir kavumnu üzügüdüle. Söznü kıshası bıla aytıv kerek ese, barıda 'Karaçaylı 'dıla.
1828-çi cılda Eresey asker kelginçige deri Kobanbaşındagıla da, Çerkbaşındagıla da, Bashandagıla da birge caşay edile, neleri da birge edi. Ne kelsin kolonyaçı Eresey Hokumetle "böl de cut" degen coruknu kolga alıb kün tuvgandağı Karaçaylılanı, "Balkar" atı bıla Terek Oblastı'na, Karaçay'nı da Koban Oblastı'na bayladıla. Bu bölüvçü politika, Sovetleni kününde bardırılganı kibik bügün da bardırıladı. Alay bolsa da tin birlik çaçılmagandı. Eki bölekni da talpıvu birgelikdi. Kolonyaçılanı ayakları Kafkas'dan taya tebrese bu ideanı kertilenirine şek cokdu.
AHIR SÖZ
Karaçay-Malkarlılanı ata-babaları talay Türk tilli kavumnu cıyımdıgıdı. Ala Kafkas'da. Mingitav'nu tögereginde caşab tebregenli ne ayavsuz 2000 cıl, cıyırma ömür ozgandı. Tilleri Alança [Asça] bıla başlab, Bolgarça bıla aynıb, Hazarça bıla ösüb, Kıfçakça bıla ösümün tolturgandı. Karaçaylılanı Kobanbaşı'na kelivleri XVI-çı ömürnü ekinçi carımına tübeydi. 'Karaçay " degen at, XIII-çü ömürdegi başçıları Karaça'dan, ne da Karça'dan keledi. Bu atnı em algın Kabartılılanı cürütgenine şek cokdu. "Malkar" at da Eresey kelgenden sora cürütüle tebregendi. Karaçaylıla bıla Malkarlıla bir halkdıla, bir miletdile. Bu sebebden barına da "Karaçaylı" derge kerekdi.
Habiçulu 'nun kasetge alıngan söleşivünde, bu karnaşlanı atalarını atı "Hamzat"dı, em da Karça'nı küyövüdü, deb aytıladı. Alay a munu tüzge sanagan kıyındı. Neçün desegiz, ol közüvde Karaçaylıla mecus dinde bolgandıla. munu bılay bolganın, "Kanşavbiy Dagıstan'da musliman bolgandı" degen sözleri bıla Habiçulu da çertgendi. "Hamzat" at a musliman atdı. Başha avtorla [Aliylanı Umar, Dudalanı Mahmut] caşlanı atalarını atın, "Bekmırza" bolganın aytadıla. Anı Karça'nı küyövü bolganı da şeklidi. Bula barı da XV-XVI-çı ömürlede caşagandıla. Karça'nı va aladan talay Omürnü alga caşagına şek cokdu.
ULLU KÖÇ [Karça'nı Haparı]
Burunlada ertdede, ozub ketgen çaklada,[20]
"Kıpçak el" deb aytılğan, ullu hanlık curtlada;
Caşay edi bir kavum, başlarında biyleri,
Kıpçak hannı katında, örge bolub sıyları.
Birlik-tirlik coluğub, sürüv sürüv koyları,
Cıldan cılğa kuralğan, uçaları toyları.
Boran urub suvurub, kardan tolğan bir keçe,
Biyge tuvğand bir caşçık, kuvanç toyla eterçe.
Karda tuvğan ol caşha, ataydıla caş KARÇA,
Aşhılıkda ösedi, ülgü salıb mahtarça.
Zavuklukda ötse da, keçeleri, künleri,
Çaçıladı ol curtnu, üzükleri, cünleri.
Bir cel esed oğursuz, kün tuvğandan kuturub,
Kara-Moğol keledi, özenleni tolturub.
Çabadıla ürülüb, avrıv tiygen kabança,
Ala kirgen obala [21], tonguz ötgen sabança.
Caz cavumla cavadı, kök küküreb caşnaydı,
Bölek-bölek kavumla, kaçıvulğa başlaydı.
Caş Karçanı atası, künlüm taba karaydı,
Buyruk berib kavumun, köç eterge kuraydı.
Tang alası kobdula, eski curtdan üzülüb,
Kün bathanga ketdile, art artına tizilib.
Sürüv-sürüv koyları, cılkı-Cılkı atları,
Tişirıvla, sabiyle, küçden tüşgen kartları.
Kıyınlıkla kördüle, col uzunu ketdile,
Köb zayala berdile, Kırım elge cetdile.
Talpıb anda caşarğa, onov etib kaldıla,
Kıyınların aşarğa, malçı koşla saldıla.
Kalsala da bılayda, cavlu hantla kabmalla,
Urunuvnu alayda, tatıv bıla tabmalla.
Tamadala Cıyıldı, entda madar eterge,
Şatırları oyuldu, andan arı keterge.
Allandıla cıyılıb, Kara-Tengiz cağağa,
Baradıla uçunub, künlüm elle tabağa.
Cürüy-tohtay collada, Abhaz elge toldula,
İnal-Kuba talada, kuvanç allı boldula.
Tav çegetle mahtavluk, çokrak suvla şorkulday,
Hava ariv, savluklu, köb baylıkla borkulday.
Miyik tavla, çavulla, Mogol zoru anda cok
Caşil-caşil avulla, üyürünü karnı tok.
Kıyın kôçnü zorundan azalsa da sanları,
Urunuvnu küçünden, ağarlıkdı tangları.
Üyçüklerin saldıla tav betlede, talada,
Zavuk etib kaldıla, birlik-tirlik alada.
Cuvuk-suvuk bilelle, kuçak-iynak bolalla,
İşlegenni bek süyüb, arbaz maldan tolalla.
Mingle bıla sanalad, tav betlede koyları,
Kuvanç ete kuralad, köb uzayğan toyları.
Şohluk bıla baradı, talay cılla ozulub,
Köb barmayın başladı, avuz tatıv buzulub.
Tav artında caşağan, Kızılbekle çüyürle,
Tonov malnı aşağan, uyalmağan üyürle.
Keçe sayın cetelle, çabıvulğa tüzelib,
Köb artıklık etelle, cıyın-cıyın tizilib.
Sanavları cetmeydi, tohtab uruş eterge.
İzlemeydi cangızı, andan kobub keterge.
Bu közüvde bolğandı, başçıları er KARÇA,
Kerti cigit, bilimli, zorga madar tabarça.
Ekinçige aytılad, NAVRUZ degen bagatır,
Üçünçüge caş BUDYAN, kerek künde bek batır.
TIRAM keled törtünçü, beşinçige ADURHAY
Kesek elge kirgendi, açı kuvğun, bir hahay
Onov-kengeş etdile, çaşavların tüzlerge,
Katı buyruk berdile, cangı curtla izlerge.
Kafkas tavnu şorkuldab, başlagınçı cavumu,
Ürüldüle kozğalıb, Karça bıla kavumu.
Cıyın colga tüşedi, umut etib aralıb,
Artda kalıb ketedi, İnal-Kuba taralıb.
Kün tuvğanga avdula, birem-birem kuyulub,
Malçı koşla kaldıla, hucu bolub oyulub.
Miyik tavnu cağasın, ızlab ala baralla,
Kıyınlıknı bağasın, Arhız tüzde taballa.
İnçik suvdan burulub, ala anda turalla,
Biyağınlay urunub, şatırların kuralla [22]
Arhız-Özen alağa, cangı oba boladı,
İnçik suvda cağağa, ağaç üyle toladı.
Mammat bolub işleyle, malçı koşla töşeyle,
Kıyınların tişleyle, zavuk ete caşayla.
Talay cılnı turdula, tonov zorluk körmeyin,
Halal malnı cangızın, çabıvulğa bermeyin.
Tuvğan künnü birinde, haparları cayılad,
Kızılbekli biyleni, avuz suvu kuyulad.
Keleçile iyelle, ullu casak salırğa,
Ol kavumnu soyumun, cıldan cılğa alırğa.
Kan dığalas etdile, keleçiça körmezge,
Bek amanga cetdile, kıyınların bermezge.
Sanavları tolmaydı, uruş tüzge çığarğa,
Savutları cetmeydi, ızlarına kuvarğa.
Onov-kengeş etişib, Karça bıla kalğanla,
Konaklanı üleşib. birem-birem alğanla.
Beş tamada böldüle, başçıların üylege,
Cürek avrıv saldıla, kızılbekli biylege.
Konak tepsi kurulub, karın kerib toydula.
Tang alası bolğanlay, konakların coydula.
Kün tiygenley kelgendi, bir kıçırık bir hahay,
Öltürmegend konağın. takır köllü Adurhay.
Munu eştib er Karça, Adurhayğa çabhandı,
Aram Karam etmeyin, sav konaknı kakhandı.
Anı kanı tögülüb, üy tübüne akğanlay,
Kölü ketib avğandı, cuka cürek Adurhay.
Nart sözge sanalıb, tölden tölge tohtamay,
Aytılad: "Kannı körüb, kölü ketgen Adurhay"
Andan sora başçıla, erlay onov etdile,
Köçkünçülük kuralıb, uzak carı ketdile.
Tohtamayın col alıb, Koban suvnu ötdüle,
Cögeteyge aylanıb, Eltarkaçha cetdile.
Bu közüvde alayda, cukhan avrıv bolğandı.
Honşu elle bılayda, kıyınlıkdan tolğandı.
Eminadı ol avrıv, adamlanı kıradı,
Bölek-bölek canlanı, kara cerge tığadı.
Kaçıb andan ilgenib, künlüm taba ketelle,
Art artına tizilib, Mingi-Tav'ğa cetelle.
Kün tuvğanga burulub, ELCURT tüzde kalınad,
Bashan özen saylanıb, malçı koşla salınad.
Köçkünçülük koyulub, anda tamır salırğa,
Ant etdile cıyılıb. ömürlükge kalırğa,
Batır KARÇA biyleri, buyruk andan alınad,
Soslan taşdan üyleri, tav betlege salınad.
Kafkas tavla miyikle, kalalağa uşayla,
Çegetlede kiyikle, honşu bolub caşayla.
Subay sanlı caşları, sürüv malla kütelle,
Çıbık kibik kızları, küz cünlerin titelle.
Nığışlada olturub, carık betli kartları,
Talalanı tolturub, ındır bashan atları.
Arpa, tarı ösdürüb, çepken soğub tebleyle,
Boysunmayın birevge, kiyiz börkle kebleyle.
Az sanları köbeyib, aldan alğa uradı,
Töngertgele tüzelib, aynığanlay baradı.
Bashan suvu ağadı, şorka bolub kuturub,
Sağıştadı Er Karça, esin mınga burdurub.
Akhan suvdan cunçumay, arı-beri öterge,
Murat eted mıçımay, ullu köpür eterge.
Dev terekle keselle, arkav etib salırça,
Kobu salıb kısalla, ömürlükge kalırça.
Tomuravla aldıla, ögüzlege tartdırıb,
Becen etib saldıla, suv tübüne batdırıb.
Arkavlanı uzatıb, can canına soylalla,
Öter colnu tüzetib, katı tukum baylalla.
Kıyın işni tındırıb, üylerine kaytdıla,
Nığışlada kartlağa, kuvanç hapar aytdıla.
Kôpür salğan kôzüvde, Karça buyruk bergened:
Congurtçhanı cangızın, tüşürmegiz degened.
Cigit Karça tübedi, kesi etgen korkuvğa,
Congurçhala tüşdüle, ağıb barğan ol suvğa
Başçıkları cekire, congurçhala ketdile,
Aldan alğa sekire, tôbenlege cetdile.
Üyür caşla terk körüb, suv cağada tabdıla,
Kuvğun etib ürülüb, biylerine çabdıla.
Kabartıdı alayı, başçıları Kaziybek,
Şaşhın bolub karaydı, congurçhağa bir da bek.
Dıgalasha tüşedi, tav miyikge barırğa,
Congurçhanı congannı, tabıb anda tanırğa.
Buyruk berdi Kaziybek, kayğı etib ahsınıb,
Bölek-bölek askerle, cıyıldıla basınıb.
Bashan suvu ağadı, aylanç-buylanç süzülüb,
Kaziybekni askeri, tik özenge tizilib.
Kabhaklanı örlelle, tav tarlanı ötdüle,
Eki künnü col salıb, Akköpür'ge cetdile.
Kaziybekni kelgenin, karavulla kördüle,
Biy Karçağa guzaba, kuvğun hapar berdile.
Cigit caşla atlandı, kabak eşik açarğa,
Barıb ızın Karçanı, Kabartını çaçarğa.
Kaphak başha örüleb, Karça arı karaydı,
Kaziybekni askerin cüzle bıla sanaydı.
Uruş tüznü saylarğa tolu karıv anda cok,
Kesek sanlı ciğitin, kırdırğanda fayda cok.
Kabartılı Kaziybek, çamlanadı Karçağa,
Aldan alğa cekirib, alay aytad ançağa:
"Mallarığız menidi, manga taba bolursuz,
Aythan sözüm bolmasa, cangan otdan tolursuz."
Karça etdi onovun, anga karşçı turmazğa,
Tüyüş-uruş başlatıb, az cigitin kırmazğa.
Atın burub tavlağa, mukut bolub ketedi,
Cigitleri birgeley, avuşlanı ötedi.
Buyruk berib Kaziybek, davluk colnu açadı,
Tutmak etib köbleni, üydegisin çaçadı.
Mal baylıknı sürdürüb, Kabartığa kaytadı,
Öhtemlenib haparın, katınlağa aytadı.
At sırtında Biy Karça, Mingi-Tav 'nu avadı,
Tav artında caşağan, Ebzeleni tabadı.
Salam berib tizilib, Ebze elge kirdile,
Ebzele da alanı, konak kibik kördüle.
Karça aytdı alağa:-Kabartlıla çabdıla,
Biz ornalğan tavlağa, malıbıznı kabdıla;
Cartıbıznı ayırıb, tutmaklıkğa eltdile,
Üyübüznü kurutub, zorluk salıb ketdile.
Men kelgenme bılayğa, şohluk baylam küterge,
Curtum körgen zorlukğa, aşhı madar eterge;
Asker-savut bersegiz, kuvanç ete keterem,
Kesek sanlı halkıma, aşhılıkla eterem.
' 'Ebze biyle ongsunub, anı ariv kördüle,
Asker-savut kuratıb, boluşlukha berdile.
Karça alıb askerni, Kabartığa kiredi,
Kaziybekni malların, kaldırmayın süredi.
Malçılanı barısın, tutmak etib aladı,
Cıyıb barıb kavumun, tutmak üyge saladı.
Kaziybekge bedişdi, Biy Karçanı çabhanı,
Bek seyirlik bir işdi, Ebze şohluk tabhanı.
Mal baylığın sürdürgen, kerti ullu zorlukdu,
Ebzelege karşçığa, endi kalay turlukdu.
Kabartılı üyürle, puşuv etib küygendi,
Kaziybekni kesine, cürek avrıv tiygendi.
Esli Karça kaçan da şohluk colnu süyedi,
Malçı başın Kaziyni, Kabartığa iyedi:
Bolcal salıb eki kün, Kaziybekge kelirge,
Akköpürde tübeşib, art onovun bilirge.
İzlegeni bolmasa, tonov malnı sürlükdü,
Avuşladan avdurub, Ebzelege berlikdi.
Munu eştib Kaziybek, canıb-küyüb bişedi,
Madar artın tavusub, dıgalasha tüşedi.
Bolcal kısha, col kıyın, uruşhandan hayır cok,
Tav ellede ajımsız, Ebzeleden kayır cok.
Ov-şav ete kobadı, Er Karçanı körürge,
Alıb barıb ızına, tutmaklanı berirge.
Bölek asker artında, tav collağa atlanat.
Malı üçün Kaziybek, bedişlikge katlanat [23]
Tohtamayın kadalıb, atha kamçi uradı,
Bolcal künden kalmayın, Akköpürge baradı.
Cigit Karça cağada, soslan taşha otturub,
Nögerleri savlayın, tögeregin tolturub.
Alğa atlab eki biy, tosluk kolnu baylayla,
Caraşhannı birgeley, aşhılıkha saylayla.
Izı bıla Kaziybek, tilmaçına kıçırad,
Kırımşavhal kıynalmay, aytılğannı köçüred.
Kırım elden kelib ol, Kabartıda turadı,
Karnaş bilib Karçanı, caş cüregi uradı.
Alğı burun Biy Karça, izlegenin sanaydı,
"Başerkinlik şartdı" deb, sözün alay baylaydı:
Bizden ketgen mallanı, tutmaklanı alırbız,
Malığızdan Ebzege, savğa etib salırbız.
Munu bıla cürekden, şohluk kolnu berirbiz,
Kabartını bütevün, karnaş kibik körürbüz.
"Süymese da Kaziybek, başha amal tabmaydı,
Biy Karçanı sözüne, çüyre cuvab aytmaydı.
Izlarına berdile, tergev etib mallanı,
Üylerine iydile. tutmak tüşgen callanı.
Karçaladan ekevni, kaytmağanı körüled,
Tohçuk bıla caş Tambiy, tölevlükge beriled.
Unutulmaydı alanı, Bashan elde kalğanı,
Ullu eki tukumğa, tukum ata bolğanı.
Kaziybekden razılık, Kırımşavhal aladı,
Caşavunu tamırın, Bashan elge saladı.
Bılay bıla ömürlük, şohluk colu açıldı,
Esden ketmez bu cıyın, zavuk ete çaçıldı.
Karça bıla kavumu, kuvanç allı boldula,
Ösüb anda köbeyib, caş tölüden toldula.
Bara-bara tüzeldi, Bashan elni kıyavu,
Aşhılıkha buruldu, mugur halknı caşavu.
Kırımşavhal aşhı ulan, cokdu anı hatası,
Katlanat: çıdaydı, sabırlık saladı
Kızın alıb Karçanı, bolğand tukum atası.
Aşhılıkla ornalıb, uzun cılla ötedi,
Ullu Karça kart bolub, bu dünyadan ketedi.
Tuvğan halkı Karçanı, aynıb barğand tohtamay,
Caş tölüle tebreyle, curtlarına sıyınmay.
Tamadala es bölüb, kengertirge curtların,
Talpıydıla caş tölnü, Koban suvnu urtların.
İni-cini bolmağan, dangıl cerni süyelle,
izletirge ol cerni, Er Botaşnı iyelle.
Cigit BOTAŞ kuralıb, kün bathanga barğandı.
Eki suvnu arası, Sadırlada turğandı.
Bir canında Ullu Kam, ol bir canı Hurzuk suv,
Caşil tavla, özenle, çegetleri tolub buv.
Kerti ariv toprakla, adam canlı kirmegen,
Narat nızı çegetle, cangız balta tiymegen.
Botaş bıla tengleri, özenlege karayla,
İş-baş etib har cerni, tintib-tintib marayla.
Bek caratıb topraknı, arpa bürtük salalla.
Turub anda bir kesek, ellerine baralla.
Barıb ala kartlağa, aşhı hapar aytalla,
Talay aynı cubanıb, ızlarına kaytalla.
Arpa baçha çaykalad, cılan cırıb ötmezça,
Ariv hava seyirlik, anga mahtav cetmezça.
Süyüb talpıb bılayda, elle salıb ornarğa,
Aylanalla Bashanga. ullu köçnü kurarğa.
Çille suvuk kelgendi, kar cavadı basınıb,
Entda bir kış kalındı, Mingi Tav'ğa kısılıb
Cıltıraydı canadı, Mingi Tav 'nu karları,
Açılğandı caz kelib, tav collanı tarları.
Baylanadı habçükle. arbalağa cüklenib,
Catar orun, kiyimle, boçhalada büklenib.
Adam sanı köblükden, Bashan özen kaynaydı,
Bütev cıyın kozğalıb, cer cerinden oynaydı.
Koy sürüvle, cılkıla, bölek-bölek iynekle,
Oy endi kabıl bolsun, ala etgen tilekle.
Bir ullu köç başlaydı, Bashan tüzge cayılıb,
Sabiyleri Karçanı burun curtdan ayrılıb.
Cürüy-tohtay ketdile, tik tavladan ötdüle.
Talay künnü col alıb, Ullu Kamğa cetdile.
Tukum-tukum ayrılıb, suv başlada turdula,
Arı-beri cayılıb. tiyrelerin kurdula.
Cıldan cılğa ösdüle, ullu kavum boldula,
Tamır salıb har carı, sav Kobanga toldula.
Eski curtda kalğanla, birlik bolub coluğub,
Cangı elle salalla, özenlege sozulub.
Çegem, Holam, Bızıngı, tutuladı saylanıb,
Bashan, Malkar barısı, bir birine baylanıb.
Hapardaça kelined, Koban suvnu katına,
"Karaçay" deb aytılad, bu kavumnu atına.
Karaçaylıd barısı, Malkar curtda turğanla,
Birge kelib Kafkazğa, tuvğan curtnu kurğanla.
Malkar atı keledi, turğan cerni atından,
Üzülmesin ekisi, Mingi Tavnu katından.
Eskertedi KARÇANI, KARAÇAY em KARTCURT,
Kafkaz tavla boladı, Karaçayğa ATACURT.
Tav kışlıkla, caylıkla, cigitleni uyası,
Karaçay halkım sense, MİNGİ TAV'nu iyesi.
Ömürleden beri aytılıb kelgen [Karaçaynı Kafkazda curt tuthanını üsünden] haparlanı nazmu halda caraşdırgan: Sılpagarlanı Azret Aliyni caşı Yılmaz. 28.06.1981 Dortmund-Almanya.
DİPNOTLAR
[1] Karaçay-Malkar, Mayıs, 1993, sayı: 4, Ankara.
[2] Bayçoralanı Yakub Soslanbek, "Drevnetürkskiye, Runiçeskiye Pamyatniki Evropı "-Stavropol, 1989.
[3] Prof. M. Miller, "Malkar Türklerinİn Asılları Meselesi Etrafında ", DERGİ, Sayı: 30, 1962, München.
[4] Kuman Lehçesi Sörlüğü, K.Grönbach, 1922, Ankara
[5] Prof. A.N. Kurat, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, 1972, Ankara.
[6] A.N. Kurat, Ab sagınılgan çıgarma [A.S.Ç].
[7] A.N. Kurat, A.S.Ç.
[8] Bayramuklanı Ahmat, "Caşavvnu Oyuvları ' ' İstorya Haparla, 1988, Çerkessk.
[9] A.N. Kurat, A.S.Ç.
[10] Bayçoralanı Y. Soslanbek, A.S.Ç.
[11] Prof. İbrahirn Kafesoğlu, Türk Mil1i Kültürü, 1977, Ankara.
[12] Doç. Dr. Şaban Kuzgun, Hazar ve Karay Türkleri, 1993, Ankara.
[13] Prof. Osman Turan, Selçuklular Tarihi, 1965, Ankara.
[14] Prof. Fahrettin Kırzıoğlu, Kıpçaklar, 1992, Ankara.
[15] Kabardeylerin Kökeni ve Yerleşimi, M, A. Safiev-Kafkasya Gerçeği, Sayı: 9, Temmuz, 1992, Samsun.
[16] Bicileni Hanafi, Karaçaylıla Kaydan Çıkhandıla ", İzlem, 1978, Çerkessk [Ufuk Tavkul 'nu, Kafkasya Dağlılarında Hayat ve Kültür, 1993, İstanbul, atlı kitabından].
[17] Habiçlanı Muhammat, Basmalanmagan Reportaj, 1992, Karaçay.
[18] Habiçlanı Muhammat, A.S.R.
[19] Habiçlanı Muhammat, A.S.R.
[20] Prof. Dr. M. Miller, A.S.R.
[21] Çak: Zaman, ömür, çağ, Buyruk berib kavumun, Köç eterge kuraydı.
[22] Oba: Kabır [mezar], oralgan cer [konulan yer], bılayda.
[23] Katlanat: çıdaydı, sabırlık saladı.
_______________________________________________
Yılmaz Nevruz, Karaçay-Malkarlılanı Tamırlarını Üsünden,
Birleşik Kafkasya Dergisi, Sayı: 1, 1994-95, Eskişehir, s. 41-57
_______________________________________________
