Kırım ve havalisinde öteden beri Cengizli sultanları yani Cengiz Han neslinden ve ırsen tahta çıkan hanlar ilhanlı olup, bağımsız olarak hükmedegelirken Fatih Sultan Mehmet Han hazretlerinin zamanında Osmanlı Devleti'nin himayesine girmişlerdir. Bunun sonucunda  giderek bağlılık ve tâbiliği artan Kırım ülkesi zamanla Osmanlı ülkesinin bir parçası olmuştur. Bunun hakikat ve ayrıntılarını bilmek için Kırım hanlarından bazılarının hal tercümelerini bilmemiz gerektiğinden, aşağıda bazı meşhur Kırım Hanlarının hal tercümelerini sunmaktayız.

Hacı Geray ile Altınordu İmparatorluğu''ndan bağımsızlığını (1441) elde eden Kırım Hanlığı'nın hakimiyet alanı, Kırım yarımadası ile Azak Denizi çevresinden Tuna mansıbına kadar, Aşağı Don''dan Orta Dnyeper''e (Özü), Dnester (Turla) nehirlerine kadar uzanan ve Kıpçak Bozkırları (Deşt-i Kıpçak) adı ile bilinen geniş steplerlerden oluşmakta idi. 1475 yılında Fatih Sultan Mehmed'in yardımı ile Kırım hanlığına getirilen Mengli Geray''ın Osmanlı Devleti''ne tâbiliğini bildirmesi ile Kırım, Osmanlı himayesine girdi.

Kurgaklanı Ramazannı, Bolurlanı Akbiyçeni, Batçalanı Kaçhannı atların Karaçayda unutmagandıla, haparları halkıbız bek süygen "Akbiyçe bla Ramazan" degen cırda aytıladı. Alay a ala kim bolganları, taza süymekleri - tragediyalı nek boşalgagın bügün hazna kişi bilmeydi. Alanı haparların birinçi, Türkde Karaçaylıladan eşitib, kitabımda açıklarga küreşgenem. Arhivlede dokumentlege karay, alanı Teberdide zamanlarından talay kagıt da tabıb, hayırlaññanem. Aladan belgili boldu: Kipkelanı (Kurgaklanı) Ramazan "muhacirleni" başçılarını biri bolganı, Batçalanı Kaçhan (Ünüs) - Teberdi elni starşinası, Orus vlastnı kullukçusu bolganı, Akbiyçe (Hapizat), anı egeçini kızı, 1902 cıl ajımlı ölgeni.

Bılayda cazılganla, ertde zamanladan bügüññe deri aytıla kelgen haparladan, kartlarıbızdan eşitgen haparladan caraşdırılgandı. Hatuvları bir cıyın bolub, Turkiyaga Töben Teberdi’den köçüb kelgendile. Kartlanı bir kavumu, 1903 cılda köçgendile deb aythanlıkga, bu aytılgan cılnı üsünden işeksizdi deb aytalmaybız. Karaçaylılanı Türkiyaga, birinçi 1888 cılda, ekinçi 1905 cılda köçüb kelgenleri belgilidi. Meni kesim eşitgen haparlaga karasak, Hatuvları 1903 cılda köçüb kelgendile. Alay a, ol cıl, ala kaysı keme bla kelgendile, kimle bla kelgendile alayın igi bilalmayma.

Kafkas Dağlarıyla doğal bir kale görünümünde olan Kuzey Kafkasya çeşitli kültürlerin binlerce yıldır kesiştiği dünyanın  en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Jeopolitik açıdan geçiş bölgesi olması dolayısıyla, Kuzey Kafkasya pek çok devletin ilgi alanını oluşturmuştur. İskitler, Sarmatlardan miras kalan Kuzey Kafkasya, içinde barındırdığı doğal zenginlikten ötürü tarih boyunca çatışma ve savaşlardan kurtulamamıştır. Dolayısıyla genelde Kafkasya ve özelde de Kuzey Kafkasya’nın insanoğlu var olduğundan beri mücadele sahası olduğunu söylemememiz yanlış olmaz.

Kafkasya sıradağlarının en yüksek, en olağanüstü, aynı zamanda insanı kendisine en çok hayran bırakan kısmını Elbrus sıradağları teşkil eder. Bu dağların zirveleri sanki sonsuzluğa yükselircesine (3355 m.) dağlardan ayrı bulunan zirveler ise (Elbrus, Tonguz-Orun, Tetnuld ve diğer tepeler) 5 verstten (1 verst=1067 m.) daha fazla bir yüksekliğe sahiptirler. Uçsuz bucaksız  bembeyaz sahraları andırmaktadır bu zirveler. Etraftaki mahzun sessizliği sadece beklenmedik bir anda kopan buzul parçasının gürültüsü bozabilir.

Kolundаn erlay kеlib kalmasa da, esindе ol ayga, culduzga minib uçhandı. Kanşavbiyni atı Gеncatay, kanatlı bolgandı, uçub aylaññandı dеydi hapar. Tavruhlada bagatırla, oburla uçadıla. Karaçay-Malkar halknı nart eposunda da bardıla bu motivlе. Söz üçün, kına sakallı Kızıl Fuk kеsini amanlıgı üçün cеrdе caşarga hıysabı bolmay, Örüzmеkdеn korkgandan, kökgе çıgıb, miyala kala işlеb, anda caşaydı. Alay a kökdе da halkga amanlık etgеnin koymaydı.

Malkarnı bек sıylı tukumlarından biri Süyünçlarıdıla. Rеvоlütsiya duniyanı ekigе bölgünçü, ala Bızıññını caññız biylеri edilе. Kеslеri da ellilе bla ariuv caşagandıla. Kıyınlık alaga sınatmagandıla. Kеrеk kündе va, kalkan bоlup, cеrlеşlеrin saklagandıla. Alanı tanıgan, kеsi közü bla körgеn Bızıññılı aythan edi: «Süyünçları sav kadarda elibiz kıyınlık sınamagandı» dеp. Köp cılladan sоra da sav tukum üsündеn allay igi sözgе cеtgеn baga barmıdı? Kaçan, kalay, kimdеn cayılgan bоlur bu tukum Malkarda? Anı üsündеn bıllay tavruh cürüydü. Köp ömür mından burun Çingis Hannı tuvdugu Barak Han Kavkazga kеlgеndi.