Оsman impеriyaga aslam sanda Karaçaylıla bla Malkarlıla 1884-1887 emda 1905-1906 cıllada köçgеn edilе. Оl XIX ömürnü içindе bütеv sеvеr Kavkaz halklanı aslam sanda ahır köçüvlеri bоlgandı. Türkiyada Sеvеr Kavkazdan köçgеn muhacirlеni barısına da, kaysı millеtdеn bоlganlarına da karamay “Çerkeslе” dеgеndilе. Muhacirlikini başlamçıları bla başçıları sоltannı askеrinе “paşa” (gеnaral) çında kоşulgandıla emda anı iç, tış duşmanları bla da kürеşgе tiri katışhandıla, añña kеrtiçi bоlgandıla. Adıglanı, Dügеrlilеni, Çеçеnlilеni bir kavumları va Tanzimatnı (Arabça türlеnüvlе) cıllarında köçgеndilе.

XIX. ömürde Şimal Kavkaznı halklarını keleçileri Osman imperiyanı cerlerine köçüp tebireydile. Ol köçgünçülük tarıhda muhacirlikça belgilidi. Bir-bir halkla va, bir adamları da kalmay, köçüp ketgendile. Bu iş ullu imperiyalanı siyasatları bolganına kimni da bir işegi cokdu. Anı üsünden alimle köp cerde, köp türlü oyumla da aytadıla, men ala bla sizni, başıgıznı avrutup, zamanıgıznı almayma. Belgilidi ol kıyınlık, ol muhacirlik Karaçaylılanı bir canında koyup ketmegeni. Bügünlükde Karaçaylıla duniyanı köp türlü kırallarında caşaydıla. Barısından da köb a ala Türkdedile. Karaçaylılanı kultura araları eki jurnal çıgaradı "Birikgen Kavkaz" - Türk tilde, "Kart-curt" - Karaçay tilde.

Ömürleni uzаgında Karaçaynı tarihinde atları saklannık оñlu adamlarıbız bоlgandıla. Tişiruuvladan alanı arasında, meni sartın, birinçileni tizimine Оruslanı Mudalifni kızı Aminatnı aytırıkma. Оl, 84 cılga cuvuknu caşab, duniyadan ketgendi, candetli bоlsun! Uzun caşavunu içinde köb türlü işni bacara, halkına halal kulluk etgendi. Köb tıygıçlaga tübegendi, buşuv, açuv sınar üçün da kalmagandı. Alay bоlsa da, es taşlamay, saylagan cоlunda bargandı, başhalaga köl etgendi, bоluşhandı, dagan bоlgandı. Anı оgur işlerini, ülgülü caşauvunu haparın tölüle birbirlerine ayta, anıça bоlurga tırmaşhanla da köbden köb bоla barlıklarına işek cоkdu.

Dört bir tarafı yemyeşil dağlarla çevrili, dağların bittiği yerde masmavi gökyüzü, mükemmel bir tabiat, pırıl pırıl bir nehir, eksik olmayan hoş bir rüzgar. Burası dünyada ki tek Balkar şehri Tırnıauz. Tırnıauz\'un kelime manası Dar ağız (geçit). Hakikaten dört bir tarafı dağlarla çevrili Tırnıauz'un tek ve dar bir geçiti var. Yöre halkı Balkarlılar, eskiden beri bu dağlardan, kömür, altın, gümüş, kurşun ve demir çıkarıyorlar ve işliyorlardı. Kabardey-Balkar bölgesinde kayıtlara geçmiş ilk modern manada maden ocağı 19. yüzyıla aittir ve bu bölgede Balkarlılar tarafından açıldığı belirlenmiştir.

Eski çağlardan beri kendine hayran bırakmıştır Elbrus. Devasa ölçüleri, sert formu, hemen bulutların altındaki fantastik görünümü, yaz kış boranların eksik olmadığı zirve görüntüsü ile efsane olmuş Elbrus. Neredeyse tüm Kuzey Kafkasya'nın romantizm ve kahramanlık sembolü, simgesi. Elbrus'un zirvesine pek çok kez Elbrus halkı tarafından çıkıldığından eminiz ancak kayıtlara geçen ilk kişi Karaçaylı Haçirlanı Kilar'dır. Kayıtlara göre 1829\'da Elbrus\'un zirvesine çıkmıştır. Elbrus Milli Parkı, Rusya Temsilciler Meclisi tarafından 22.09.1986'da Elbrus ve Elbrus bölgesi tabiatı, canlı hayatı korumak, kültürel ve bilimsel amaçlara hizmet etmesi amacıyla kuruldu.

Duniyada caşagan milletleni kulturasında halklarını öhtemlendirgen tavruhla, cırla, nazmula, haparla aytuvla  bola kelgendile. Bu oyumla milletleni millet etgen, alanı örge süyegen,  halkına, adamına ışandırgan, bir birine unukdurmayın caşathan zatla bola kelgendi. Kulturasından uyalmagan, ıylıkmagan, milletle ozub ketgen cıllada köb caşagandıla. Adam sanları da karuvları da az bolganlıkga kulturalarına karab, kalgan milletle alanı sıyların költürtüb turgandıla. Caşagan künübüzde kulturalarına karuvlu iye bolgan halkla keslerinden ullu bolgan milletleni küçleb turmaymıdıla.

Gönül isterdi ki "comak"ın dili de ismi gibi Karaçayca olsun, ama maalesef "comağa ifade kazandırmaya çalışan" o kadar maharetli değil. Yine de ara ara sembolik olarak da önem arz eden kavramların ve durumların kelimelerini Karaçaycadan seçme eğilimindeyim. Bu bir roman olmadığı için kahramanlarımızın ruh hallerinden bahsedemeyeceğim ancak şunu söylemek zorundayım ki hepsi de kimine göre kaybetmiş kimine göre kazanmış olabilirler ama hayatın anlamsız ilerleyişinde birbirlerinden de destek alarak olduğundan daha anlamlı bir hayat yaşamaya çalışan insanlardır.

«Karaçay» gazetni oktyabrnı 19-da çıkgan nomerinde «Bu baylık nek tas bolgandı?» degen atı bla Türkden ahlubuz Metin Güçlünü statyası basmalaññandı. Barıbıznı da tıñısız etib turgan soruvnu saladı anda avtor. Milletibiz tas bolurga başlagandı, deb kuvgun etedi. Keslerinden, Türkden, kimni da cüregin kıynarça ülgüle bla begitedi aythanın. «Bizde kalay ese da, buruññu curtubuzda  Karaçayda  ana til, milletlik saklansa», degen muratın bildiredi. «Karaçay» gazetde ol tukum korkuvlanı, kaygılanı üslerinden söz költürülgenley turadı. Alay a tügel Metin Güçlü karnaşıbız suratlagan halga ceterikbiz deb kişi da sagış etib bilmeyme. Suv çıkgan cerinde taza bolganıça, halknı halklıgı da kesi caratılgan cerde taza saklaññanına söz cokdu.