Başhüyüklü Tayfun Karakul ağabeyimizin yaşlıların dilinden derlediği bir hikayeyi okuyucularımıza sunmak istiyorum. "Ertte ertte “Nartla-Gurtla” deb bolgandıla. Alanı tamataları örüzmek birgesine sürüvçü caşçıknıda alıb uvga ketgendi. Kiyiklede öltürüb, uvga bargan cerinde bir koşda işleb, caşnı koşda koyub, kesi uvga ketgendi. Örüzmek ketgenden sora caşcık catgandı. Uyanıb karağanında otu cuklanıb turganını körgendi.
ÖRÜZMEK (TAVRUH)
M. Dinçer Erim
Başhüyüklü Tayfun Karakul ağabeyimizin yaşlıların dilinden derlediği bir hikayeyi okuyucularımıza sunmak istiyorum. "Ertte ertte “Nartla-Gurtla” deb bolgandıla. Alanı tamataları örüzmek birgesine sürüvçü caşçıknıda alıb uvga ketgendi. Kiyik’leda öltürüb, uvga bargan cerinde bir koşda işleb, caşnı koşda koyub, kesi uvga ketgendi. Örüzmek ketgenden sora caşcık catgandı. Uyanıb karağanında otu cuklanıb turganını körgendi.
Andan sekirib turub “Oy üyüm kurudu, otum cuklandıda kalgandı, endi ot cuklanıb turganlay, otung cuklanıb turadıda deb örüzmek kelib kaladı” deb, korkub bir ters kulaknı çabıb bir sıydam sırtga çıgıb karaganında, uzakta bir ot carık körgendi. Ol otga çabıb, “Örüzmek kelginçi ot alıb keleyim da koşumda ot etib turayım” deb çabıb tebregendi.
Sürüvçü caşcık çabıb, ol ot çıkgan cerge barganında bir ullu koş, ol koşnu bir canında ullu ot, otnu tögeregindada toğuz emegen. Çaşcık çartlab kirib ot alayımda kaçayım deb tebreğenley ol toğuz emegen: “Ma, oyuncak keldi” deb birbirlerine tobnu atgança caşçıknı atıb başlagandıla.
Alay ata kelib toğuzunçunu koluna kelgeninde “ Munu kazanga atıb, bşirib aşarga kerekti” degendi. Caşçık arı ot alırga kelgenley, örüzmek da otnuda körmeğeninda “Caşçık otnu cuklatıb,menden korkub ot izley ketgendi” değendi. Örüzmek kesi bek hıylaçı bolgandı. Anı rı ketgenin bilgenley “Endi emeğenleğe kesin aşatıb koyadı” deb korkub caşçıknı ızından kısga bargandı. Örüzmek ol emeğen bolgan koşga kirib:
-“Ey, aşgı ulanla, bu caşda, menda keleçiğe kelgenbiz. Men suv içeme deb kulakga kaytıb artga kalgan edim” degendi.
-“Ne keleçiliğin bardı, ayt eşteyik” deb emeğenle caşnı öltürürge tebregenlerin da koyub, örüzmekge hapar sorgandıla.
-Elim bütev tüyüş bolgandı, uruşadıla, bir birin soyadıla, siz akıllıla, aşgıla ayırlık bolurmu ediğiz deb keleme.
Bizni cerlribizde bir ullu öğüz bolgandı. Ol öğüz tili bıla Mingitavnu başından buz calagan zamanda kuyruğu bıla Beştavdan çibin korugandı. Ol öğüz ölgendi. Bir kuş kelib anı cavorun kalağın alıb uçub barıb bir tekeni müyüzüne konub, aşab başlagandı. Ol kün cavum kün bolgandı. Sürüvçü cangurdan bugub ol tekeni sakalını tübüne kirib tuğrandı.
“Candur tıhtamaydı deb kökge karağanlay kuş korkub uçub, avzundan cavarun kalağın caşnı közüne tüşürgendi, ne bolgan eseda bir beg açıydı, deb” caşçık anasına közün kögüztedi.
Anası caşçıknı közüne karab “Habçük tüb turadı caşım” deb caşnı közünden cavorun kalaknı alıb alay arı atgandı. Ol cavorunnu üsüne toprak oltur, üsü ullu tala bolgandı.
Sora cavorunnu üsü talağa ullu el olturgandı. El olturandan sora har keçe sayın erttenbılasına ol elde üyleni eşikleri, terezeleri tersine tersine aylanıb turgandıla.
“Bu bizni keçe sayın elibizni bütev eşiklerin tersine aylandırıb turgan ne zat bolganın saklab bir billigizni süyebiz” deb bütev el uvçuladan tileğendil. Bir keçe uvçula saklagandıla da bir ullu tülkünü körgendile, ol tülkü cavorun kalaknı kıyırından kireme deb kabıb, tögerek aylandıra turgandı.
Uvçula tülkünü öltürgendile, bütev el basınıb terisin soyganlarında, ol tülkünü terisini bir canı bütev elge börk kıyırla çıkandı. Bir canın soyarga va ne küreşib bütev el küreşib tülkünü bir canından bir canına avduralmağandıla. Ol elde va köb bolmay sabiy tabıb turgan carlı katın bolgandı. Ol barıb tülkünü urçugunu sabı bıla trtgenley, bir canına avdurgandı. Terisini soyub alıb, kesini cangı tuvgan caşçıgına börk kıyırga ölçelegeninde, sav elge cartısı börk çıkgan tülkünü terisini bir cartısı anı cangı tuvub turgan sabiyine börk kyır çıkmagandı. Ol katın “Sav el bütev kiyingenigizde, meni caşıma börk kıyırlık koymagansız” de bullu köllü kalgandı.
-“Da ne eteyik sav elge cartısın alganbız, seni caşıngada tüz cartısın koyganbız” degendile.
Endi aladan kuşmu ulludu , mingitavdan buz calab, kuyruğu bıla dabeştavdan çibin korugan öğüzmü uludu, ol cavorun kalak közüne hapçük körüngen sürüvçümü uludu, oğese ol cangı tuvgan caşçıkmı uludu?
Siz barıgızda akıllıla, aşgıla bıladan kaysı ullu, kaysı gitçe bolganın siz ayırgız deb kelgenbiz deb örüzmek aytgandı.
“Emegenleneni bi – “ol kişi avduralmagan tülkü ulludu” degendi. Ekincisi “ol bütev el cıyılıb bir canına avduralmagan tülkünü urçugu bla avdurgan katın uludu değendi.
Üçünçüsü “Ol cavorun kalak közünde hapçük körüngen sürüvçü uludu” değendi. “Emeğenle, men aytgan tüzdü” deb, biri “Oğay sen aytgan tersti, men aytgan tüzdü deb, bir biri ullu hını bolub, tüyüşüb tebreğendile.
Emeğenle alay birbirine bolub, cağalaşa başlab, tüblü başlı bolganlay, örüzmek caşçınıda algandı da hayda kaçkandı.
“Alanı körmegenibiz kibik, avruv talav körmeyik” deybiz...
