Hayvan sürülerinin bahar ve sonbaharda kırkılma dönemi ve yünlerden elde edilen ürünler ‘İnay’ dansında tasvir edilir. Dansın birinci bölümünde erkekler sürüleri kırkmayı, ikinci kısmında ise kadınlar, yünleri toplamayı ve bu yünleri işlemeyi tasvir ederler. Kafkasya’nın diğer halkları gibi Karaçay-Balkarlar hayvanları kırkma eylemine büyük önem vermişlerdir. Aymuş ve Makkuruş Tanrılarına dua ederek işe koyulurlar. Erkek kırkıcılar arasında yarışlar düzenlenir ve kazananlara çeşitli hediyeler takdim edilirdi. Bu hediyeler genelde, koyun, kalpak, yamçı, kepenek, hançer gibi eşyalardan oluşurdu.

KARAÇAY-MALKAR HALK DANSLARINDAN “İNAY” VE “KAMÇİ”

Muhtar Kudayev

Çeviren: Ramazan Balkaraçay

İnay

Hayvan sürülerinin bahar ve sonbaharda kırkılma dönemi ve yünlerden elde edilen ürünler ‘İnay’ dansında tasvir edilir. Dansın birinci bölümünde erkekler sürüleri kırkmayı, ikinci kısmında ise kadınlar, yünleri toplamayı ve bu yünleri işlemeyi tasvir ederler.

Kafkasya’nın diğer halkları gibi Karaçay-Balkarlar hayvanları kırkma eylemine büyük önem vermişlerdir. Aymuş ve Makkuruş Tanrılarına dua ederek işe koyulurlar. Erkek kırkıcılar arasında yarışlar düzenlenir ve kazananlara çeşitli hediyeler takdim edilirdi. Bu hediyeler genelde, koyun, kalpak, yamçı, kepenek, hançer gibi eşyalardan oluşurdu. Ancak en değerli ödül, bir diğer arkadaşına hediye edildiği çok nadir görülen, usta çobanın asası idi. Burada gençlere kırkma işi öğretilirdi. Gençler arasından başarılı olanlar kırkma makası ile ödüllendirilirdi. Hayvana zarar vermeden, deriye en yakın olarak kırkmak çok önemliydi.

Ayrıca koşmayı sevenler, ağır ve canlı bir koyunu omuzlarına alarak yarışırlardı. Kazanan koyunu alır ve dans zamanında en güzel kız ile dans etmeye hak kazanırdı. Hemen yakınlarında pehlivanlar gülle yerine canlı koyunu alarak güçlü kaslarını sergilerlerdi. Ucunda çengel bulunan sopa ile koyun yakalama yarışı düzenlenirdi. En çok koyunu kim yakalarsa zafer onun olurdu.

Kamçi

Çok Tanrılı inançlara bağlı insanlar döneminde, ‘Emegen’in sihirli bir kamçısı olduğuna inanılırdı. Bu kamçı ile, eşeği ata, öküzü ineğe, koyunu kediye, kızı erkeğe, ihtiyar erkeği genç delikanlıya, ihtiyar kadını genç bir kıza dönüştürebileceğine inanılırdı.

Bu kamçı sayesinde herhangi bir kimseyi büyülemek mümkündü. Bir kız bir erkeği veya tam tersine bir erkek bir kızı kendine bağlayabilirdi. Bu sözlerden yola çıkarak Emegen yatağının baş ucundan bu keçeden yapılma kamçıyı alarak, iki defa Örüzmek’e vurur. Örüzmek yere yıkılır, beli kamburlaşır, kolları ile ayakları aynı hizaya gelir: Mağrur Nart, bir av köpeğine dönüşür.’(1)

‘Kamçı’ dansında delikanlı keçeden yapılma kamçıyı ile delikanlılar grubunun arasından ayrılarak, kızların bulunduğu tarafa yönelir ve gönlünün aktığı kızın yanına gelerek, orada durur. Hafif bir dokunuşla sanki onu dairenin içine davet ederken, yapılması oldukça güç dans hareketlerini yapar. Kız kuğu misali süzülür, delikanlı ise kamçı ile onu takip eder. Dairenin ortasına geldiklerinde ikisi de durur: Delikanlı yerinde birkaç hareket yapar, kız ise etrafında dönemeye başlar. Delikanlı hafif bir şekilde kamçı ile kızın ayaklarına iki defa dokunur. Daha sonra kamçıyı kıza verir ve kendi yerine geçer. Kız da delikanlının yaptığının aynısı yapar. Bu şekilde dairedeki herkes dans edinceye kadar devam eder.

‘Geceleyin, Emegen ve karısı derin uykuda iken, av köpeği yatağın altından çıkarak, yatağın baş ucundaki keçeden yapılma kamçıyı alarak, kendisine kamçı ile vurur, Her şeye kadir Teyri’ye yalvarır ve yeniden insana dönüşür.’(2) Örüzmek daha sonra, bu kamçı ile Emegan’e vurarak güçlü kuvvetli bir ata dönüştürür.

Kamçı dansında delikanlı ve genç kız arasındaki karşılıklı ilişki kolayca görülmektedir. Delikanlı gönlünü kaptırdığı kızı dansa davet ettiği esnada, kızın reddetme hakkı bulunmaz. Hatta eğer kızın delikanlıya karşı ilgisi yoksa dahi, sanki kanat misali ellerini başının üzerinde tutsa dahi, genç kız delikanlı ile dans etmek ile yükümlüdür.

Dipnotlar

1) Debet zlatolikiy i ego druzya. Nalçik, 1974. c.36
2) tam je

M.Ç. Kudayev, Drevnie Tantsı Balkartsev i Karaçaevtsev, Nalçik, Elbrus, 1997.