Halk dansı ve tezyin sanatı, birbirinden ayrılamaz şekilde, birbirini bir bütün olarak tamamlayıp tek bir olgu haline gelerek sanatın başlangıcını oluşturlar. Sahnede sergilenen her dansın başarısı, sahne kostümlerinin ve ihtiyaç duyulan gerekli malzemenin doğru seçimine bağlıdır. Geçmişte, silah, altın veya gümüş zincirli fişeklik, değerli metallerle süslü erkek kemeri ve göğüs şeridi, omuz kemerleri, koltuk kemerleri, üzerlerinde zengin tezyin işlemeleri olan büyük yamçı kopçaları gibi süs eşyaların çokluğu her dağlı için övünç kaynağı olmuştur. Karaçay-Balkar tezyini erkek ve kadın dans kıyafetlerinde birkaç gruba ayrılmaktadır.
HALK DANSI VE TEZYİN SANATI
Muhtar Kudayev
Çeviren: İsa Doğan
Halk dansı ve tezyin sanatı, birbirinden ayrılamaz şekilde, birbirini bir bütün olarak tamamlayıp tek bir olgu haline gelerek sanatın başlangıcını oluşturlar. Sahnede sergilenen her dansın başarısı, sahne kostümlerinin ve ihtiyaç duyulan gerekli malzemenin doğru seçimine bağlıdır. Geçmişte, silah, altın veya gümüş zincirli fişeklik, değerli metallerle süslü erkek kemeri ve göğüs şeridi, omuz kemerleri, koltuk kemerleri, üzerlerinde zengin tezyin işlemeleri olan büyük yamçı kopçaları gibi süs eşyaların çokluğu her dağlı için övünç kaynağı olmuştur. Karaçay-Balkar tezyini erkek ve kadın dans kıyafetlerinde birkaç gruba ayrılmaktadır.
Gökyüzü cisimleri ve tabiat olaylarının tasvir edildiği tezyinler diğer bir deyişle “güneş işaretleri” kadın ve erkek kıyafetlerinde “Teyri Toy”, “Solman Toy”, “Teyri Eşik”, “Teyri Kılıç”, “Çakkay”, “Şakkay”, “Şibila”, “Eliya” dansları için kullanılmaktadır.
Evcil hayvanların kafa ve boynuzlarının tezyin edildiği erkek kıyafetleri, “Aymuş”, “Makkuruş”, “Zeykun” danslarında kullanılmaktadır.
Yabani hayvanların kafalarının ve boynuzlarının tezyin edildiği erkek kıyafetleri, gençlerin artık birer avcı ilan edildiği “Apsatı”, “Biynöger”, “Aştotur”, “Mizayak”, “Togaybaş”, “Boljat”, “Cantuvgan” dansları oynandığı zamanlarda kullanılır.
Bitki motiflerinin tezyin edildiği erkek ve kadın kıyafetleri, hasat dönemine adanan: “Cıyın”, “Şhaytı”, “Zıyma”, “Tıpçınay”, “Gebenle” dansları oynandığı zaman kullanılır.
“Altın Hardar”, “Saban Toy”, “Indırbay”, “Tüngüzçü” dansları için kadın ve erkek elbiseleri, tahıl, sebze, meyve bitkileri ile tezyin edilir.
Kuraklık zamanlarında, yağmur çağırmak için oynanan danslarda, kadın ve erkek elbiselerinde “Dolay”, “Suvman”, “Suvlasan”, “Buzurhan”, “Kemishan”, “Tamızçı” gibi mitolojik kahramanların simgeleri tezyin edilmiştir, ayrıca “Kürek Biyçe”, “Çoppa”, “Kuv Amma”, “Kuv Appa” dansları oynanmıştır.
Lirik danslar olan, “Kuşbiy”, “Kaysar”, “Çokaybaş”, “Cücügen”, “Altın Kuş” danslarında, kadın ve erkek kıyafetlerinde, kuş kanatları ve kafaları tezyin edilmiştir.
Düğün dansları olan “Keleçile”, “Küyev”, “Kelin”, “Alay-Bılay”, danslarında, erkek ve kadın kıyafetlerinde “Güneş”, “Ay”, “Gökyüzü”, “Toprak”, “Debet”, “Satanay” tasvirleri tezyin edilir. Bunlardan, “Debet”, “Güneş”, “Gökyüzü” erkek kıyafetlerinde; “Ay”, “Toprak”, “Satanay” kadın kıyafetlerinde tezyin edilir.
Savaş dansları “Soltancaya”, “Totur”, “Salpügür”, “Dugujam”, “Canuvul”, “Cönger” danslarında, erkek kıyafetleri savaş işaret tasvirleri ile tezyin edilir.
“Hıçavman”, “Azat”, “Jak”, “Mejgedüv”, “Urhoduk”, “Mehel”, danslarında yas-matem tasvirleri tezyin edilir.
Günümüzde sahne kıyafetleri dikilirken geleneksel tarzda dikimler çok pahalıya mal olduğu için, altın ve gümüş iplikler ipek olarak değişirken, altın iplikli şeritler-düz şeritler ile, altın ve gümüş sırmalar- ipekler sırmalar ile, değerli metallerden yapılan süsler-simli kumaşlar veya ipek ve kadife ile değiştirilmektedir.
Milli koreografi bünyesinde etnografik açıdan birçok sorulara muazzam veriler barındırması dolayısı ile en değerli tarihsel kaynak olarak görmekteyiz. Halk dansları, keza materyal kültür sayesinde, tezyin sanatında kullanılan birçok simgenin isimleri günümüze kadar korunabilmiştir.
____________________________________________________________
Kudayev, M.Ç., Karaçayevo-Balkarskaya Etnohoreografiya i Simvolika, Nalçik, 2003.
____________________________________________________________
