Balkar ve Karaçaylarda tezyin sanatında kullanılan işaretlerin çok büyük bir kısmını haç (veya çapraz şeklinde) işaretleri oluşturmaktadır. Haç işaretleri düz, eğri, orak-tırpan, çengel, boynuz, kulp, ok, kürek, küçük haç, kase-çanak, küre-yuvarlak, halka, dörtgen, kare, daire, yarım daire, üçgen şeklinde olabilmektedir. Çok değişik şekillerde stilize edilmiş haç işaretleri bulunmaktadır. Birçok araştırmacı belirtmektedir ki, haç tarzındaki işaretler dünya tarihi boyunca çok geniş bir alana yayılmıştır, çünkü dünya çapında birçok halk arasında güneş-ateş gibi kutsal bir anlam içermektedir.

KARAÇAY-MALKAR KÜLTÜRÜNDE SEMBOLLER

Muhtar Kudayev

Çeviren: İsa Doğan

1. HAÇ İŞARETLERİ

Balkar ve Karaçaylarda tezyin sanatında kullanılan işaretlerin çok büyük bir kısmını haç (veya çapraz şeklinde) işaretleri oluşturmaktadır. Haç işaretleri düz, eğri, orak-tırpan, çengel, boynuz, kulp, ok, kürek, küçük haç, kase-çanak, küre-yuvarlak, halka, dörtgen, kare, daire, yarım daire, üçgen şeklinde olabilmektedir. Çok değişik şekillerde stilize edilmiş haç işaretleri bulunmaktadır. Birçok araştırmacı belirtmektedir ki, haç tarzındaki işaretler dünya tarihi boyunca çok geniş bir alana yayılmıştır, çünkü dünya çapında birçok halk arasında güneş-ateş gibi kutsal bir anlam içermektedir (1). Bundan dolayı haç işaretine duyulan saygı, ilk dönemlerdeki ve ilkel toplumlardaki inançlarla bağlantılıdır, o yada bu şekilde eski dönemlerdeki dinsel inançlarda çok geniş bir alana yayılmıştır (2). Güneş sembolü Balkar ve Karaçay halk dansları içinde çok sağlam şekilde kökleşmiştir. İnsanlığın varoluşu güneşe bağlıdır (3).

H. Biciev şöyle belirtiyor: ‘Birçok dönemde olduğu gibi, eski çağlarda mezar yapıtlarına, dinsel anıtlara, papaz ve rahipler ile çeşitli Tanrılara adanmış anıtlara haç işaretleri eşlik ederdi (4). Bunun benzerlerini Hindistan, Çin, Tibet, Mısır, Ürdün gibi bölgelerde görmekteyiz.

‘Kuzey Kafkasya’nın farklı bölgelerinde, farklı çağlara ait arkeolojik eserlerde ve anıtlarda haç şeklindeki işaretlere çok sık ve çok geniş bir alana yayılmış olarak görmekteyiz.(5)’ Halk danslarındaki birçok hareket, resim, duruş ‘Kaç’ (haç) olarak adlandırılmaktadır. ‘En belirgin semboller ortaçağın sonuna kadar ve birçok tarihi eserde güneş sembolleri olarak korunmuştur.’(6)

Halk danslarından biri olan ‘Ant’(Yemin) dansında, iki arkadaş, ayaklarını çaprazlamasına açarak, yemin ederler. Bu duruş ‘Çaldiş Kaç’(eğri haç) olarak adlandırılır.

Eğer kadın herhangi bir şey için özür dilerse, ellerini çaprazlama olarak göğsüne koyar ve şöyle der: ‘Öşün Kaç etdim’(göğsümde haç ile özür diledim) diyerek elleri göğsünde özür diler.

Eğer birisi herhangi bir olaydan dolayı temize çıkar aklanırsa, sağ ayağını sol ayağı üzerine çaprazlama koyarak şöyle der: ‘Ayak Kaç etdim- ayağımla haç yaptım.’

Kadınlar yemin ettikleri zaman, ayaklarını yanlara açarak ellerini yukarı kaldırırlar. Bu şekilde yemin ‘Kök Kaç’(gökyüzü haçı) olarak adlandırılır.

Ok Kaç (oklar ile haç)- Genç avcılar için çaprazlama olarak yerleştirilen oklar ile yapılan törensel yemin.

Sadak Kaç (ok haç)- Ayaklar birleşik ve eller açık olarak haç şeklinde duruş ile, ok ve yayın çapraz olarak konulduğu usta avcının yemini.

Geboh Kaç- Meşe ağacı odunu ile yanan ateşine tutulan kırlangıç tüyleri eşliğinde  kılıçların çaprazlama olarak konulduğu törensel savaşçı yemini.

Sırpın Kaç (sihirli kılıç haçı)- Ayın gökyüzünde parladığı zamanlarda yarasa tüyleri ve çaprazlama olarak konulan mızrakların eşliğinde toplu olarak yapılan törensel savaşçı yemini.

Kılıç Kaç (kılıç haçı)- Kutsal sayılan, gökkuşağı esnasında çaprazlama olarak konulan kılıçlar eşliğinde savaşçı liderlerinin(baçama) törensel yemini.

Gida Kaç (balta haçı)- Güneş batarken(hılpay) savaşçı baltaları eşliğinde genç savaşçıların törensel yemini.

Gida Kaç (aybalta haçı)- Güneş doğarken çaprazlama olarak konulan aybaltaları eşliğinde törensel yemin.

Bayrak Kaç (bayrak haçı)- Kutsal sayılan Bayrım Şaudan isimli pınarın başında çaprazlama konulan oraklar ve hasırdan yapılan bayrak eşliğinde topluca yapılan törensel yemin.

Mujura Kaç (asa haçı)- Çaprazlama konulan küçük savaş mızrakları eşliğinde törensel yemin.

Kıptı Kaç (makas haçı)- Sol elleri ile enselerini tutarak, çaldiş kaç(eğri haç) simgeleyen, ağzı açık küçük makaslar eşliğinde yapılan törensel kadın yemini.

Kama Kaç (hançer haçı)- Silahlarını birbirleri ile değiştirerek ve çaprazlama hançer eşliğinde iki arkadaşın törensel yemini.

Ukkaş Kaç (kucaklama haçı)- Eğri haç şeklinde üç defa kucaklama ile yapılan yemin. İçten gelen özel bir selamlama tarzı olarak kabul edilir.

Açık Kaç (açık haç)- Uzun ayrılıklar sonunda birbirine kavuşan yakın arkadaşların, kollarını düz haç şeklinde genişçe açarak birbirlerini selamlaması. Bu şekilde birbirlerine verdikleri özel değeri sergilerler.

Kuş Kaç (kuş haçı)- İki arkadaş dans esnasında kartal duruşu ile, ellerini yukarı kaldırarak, uzun bir ayrılıktan sonra tekrar bir arada olmalarının sevincini simgelerler.

Jer Kaç (toprak haçı)- Kutsal addedilen daire içine toprağa düz bir haç çizilir ve yemin edilir. Yeminden sonra kollar çaprazlama olarak el sıkılarak tokalaşma gerçekleşir. Bu konuyu İ.İvanükov ve M.Kovalevski ayrıntılı olarak eserlerinde belirtmişlerdir.(7)

Goppan Kaç (kase haçı)- Büyüklerden biri kutsal sayılan kaseyi alarak, bayram şerefine kadeh kaldırır. Kadeh kaldırdıktan sonra kase ile haç şeklinde bir hareket yapar, kaseden bir yudum alır ve kaseyi yanındakine verir.

Jol Kaç (yol haçı)- Uzun yolculuklar öncesi evin en uzak köşesine bir süpürge konulur ve kapıya haç işareti çizilir. Sonrasında yola çıkacak olanlar, yolculuğunun başarılı geçmesi için kadeh kaldırır ve iyi dileklerde bulunur.

Saban Kaç (tarla haçı)- Hasat zamanı başlamadan önce, ileri gelenlerden biri tören için hazırlanan böreklerden birini haç şeklinde dörde bölerek, bereket duası ve hasattan sonra havaların güzel geçmesi için dilekte bulunur. Daha sonra kestiği dört parçayı daha küçük parçalara bölerek diğer çiftçilere dağıtır.

Uvçu Kaç (avcı haçı)- Genç avcının ilk avladığı hayvanın etinden üç şişe geçirilerek usta avcının önüne konulur, iki adet şiş haç şeklinde konulur, üçüncü şişi eline alarak, genç avcının usta avcılar arsında saygın bir yer edinebilmesi için iyi dilekte bulunur.
 
Çöp Kaç (bitki haçı)- Hasat zamanından önce arpa ve buğday sapları haç şeklinde dizilir, eller haç şeklinde iyi dilekler söylenir.

Kiyiz Kaç (keçe haçı)- Keçeden halılar yapmadan önce, ocağın yanına üstünde haç şekli olan bir bebek konulur. Kadınlardan büyük olanı, temiz su alarak kendisine yardıma gelen kızların üstüne suyu serpiştirir. Halı yapma işi kolay geçmesi için şarkılar söylenir.

Jamıçı Kaç (yamçı haçı)- Hazırlanan yamçı üstünde haç şekli olan kamçı ile beraber giyilir ve yamçı sahibini yağmurdan, rüzgardan, soğuktan koruması ve kurşun geçirmez olsun diye iyi dileklerde bulunulur.

Biçen Kaç(çimen haçı)- Hasat zamanı başlamadan önce haç şeklinde otlardan yapılmış bebek üstüne ayran dökülerek pınar başına konulur. Usta çiftçi, genç çiftçilerin ilk hasat tecrübelerinin başarı ile üstesinden gelmeleri için hayır duada bulunur.

‘Kaç’ kelimesi saygı göstermek, saygı duymak, değer vermek, tören yapmak, sevmek gibi anlamlarda da kullanılmaktadır.

‘Böylece, Karaçay-Balkar Nart destanlarının başlıca kahramanlarından biri olan Örüzmek sağ kürek kemiğinin üzerinde Yemin İşareti anlamına gelen haç işareti taşırdı.’(8)

‘Kıngır Kaç, yani eğri haçın büyük ve özel bir saygınlığı vardı. Bu haçın fonksiyonu koruyucu olmasıydı. Bu şekilde, günümüzde dahi, Karaçay-Balkarlar iyi bir haber aldıklarında, nazar değmesin diye, kıngır kaç(eğri haç) deyimini kullanırlar.’(9)

Düğünde gelini gamalı haçı andıran, ortasında daire içinde çizgiler resmedilmiş, kurt veya sığır postunun üstüne oturturlar, resimdeki çizgilerin kıvrımları saatteki akrebin aksi yöndedir.(10) Ayrıca bunun dışında gelini üzerinde haç işaretleri bulunan gamalı haçı andıran keçeden yapılma halı üzerine de oturtulmaktadır, bu şekilde geline duyulan saygı ifade edilmektedir.

‘Eski zamanlarda üzerine küçük haç işaretleri çizilerek, Tunmak Ginci bebekleri yaparlardı. Yapılan bebeğin gövde kısmına göz şekilleri yapılırdı. Daha sonra bu kuklayı sonbahar mevsiminin sonlarına doğru yakarlardı, külünü ise merhumun mezarına götürür ve başucuna dökerlerdi.’(11)

Balkarlarda ise benzer bebekler genç gelinin ilk hamileliği döneminde yapılır ve bu kuklalar saklanırdı.

‘Karaçay’da meşhur sülale taşları bulunurdu, bu taşların üzerine haç şeklinde semboller çizilir, aile veya sülale tılsımları olarak kabul edilirdi.’(12)

Üzerinde haç şeklinde semboller bulunan taşlara Balkar dağlarında ve çeşitli bölgelerinde bugün dahi rastlamaktayız.

Dipnotlar
 
1. Brok M. Krest U Yazıçnikov i Hristian //  Sbornik Statey Nauçnogo Obşestva ‘Ateist’. M., 1927. S.25. Nihard A. Proishojdenie Kresta. M.,1956 S.4-18. Darkeviç V.P. Simvolı Nebesnıh Svetil V Ornamente Drevney Rusi // SA,1960. No 4. S.73. Markovin V.İ. Srednevekovıe Naskalnıe İzobrajeniya U Aula Kumış // Voprosı Srednevekovoy İstorii Narodov Karaçaevo-Çerkesii. Çerkessk,1977. S.253-270. Nikonov V.A. Naimenovanie Stran Sveta // Etimologiya. 1984. S.162.
2. BSE. T. 39.S.349.
3. Brok M. Ukaz. Soç. S.27.
4. Biciev H.H. Türki Severnogo Kavkaza. Çerkessk. 1993. S.174.
5. Kuznetsov V.A. Alaniya 10-13 vv. Orconikidze.İR,1971. Alekseeva E.P. Drevnyaya i Srednevekovaya İstoriya Karaçaevo-Çerkesii. M. Nauka,1971. Markovin V.İ. Srednevekovıe Naskalnıe İzobrajeniya u Aula Kumış // Voprosı Srednevekovoy İstorii Narodov Karaçaevo-Çerkesii.1979. Mujuhoev M.B. Srednevekovıe Kultovıe Pamyatniki Tsentralnogo Kavkaza Kak İstoriçeskiy İstoçnik. M.1985.
6. Tmenov V.H. Pamyatniki Srednovekogo Grafiçeskogo İskustva Severnoy Osetii // Voprosı Osetinskoy Arheologii i Etnografii. Orconikidze.1982. S.52.
7. İvanükov İ. Kovalevskiy M. U Podoşvı Elbrusa // VE.SPb. 1886.T.1.S.559
8. Poetiçeskoe Tvorçestvo...S.40.
9. Biciev H.H. Ukaz. Soç. S.178.
10. Karaketov M.D. Ukaz. Soç. S.186.
11. Tam Je. S.257.
12. Tam. Je. S.180.

2. SEMBOLLERLE YILANLAR

1. Jilan- Yılan
2. Jilan Bala- Yılan Yavrusu
3. Jilanbaş- Yılan Kafası
4. Bagırbaş Jilan- Kahverengi Kör Yılan
5. Şugut Jilan- Kara Yılan, Zehirsiz Yılan
6. Ullu Jilan- Ejderha, Dragon
7. Uu Jilan- Engirek Yılanı
8. Uçhan Jilan- Kobra Yılanı
9. Jilan Könçek- Yılan Kabuğu
10. Gımma (Gamma)- Boğa Yılanı

11. Koy Jilan- Kertenkele
12. Gurgun- Kertenkele
13. Köhtüy- Çok hızlı hareket eden bir Kertenkele türü
14. Kaya Gurgun(keselke)- Kaya Kertenkelesi
15. Agaç Jilan- Ağaç Yılanı
16. Ak Jilan- Beyaz Yılan(Kraliçe Yılan)
17. Gürgür- Çıngıraklı Yılan
18. Deu Jilan- Sağır Yılan
19. Zeytun Jilan- Siyah Renkli Boğa Yılanı
20. Közlüklü Jilan- Gözlüklü Yılan

21. Sokur Jilan- Kör Yılan
22. Kara Jilan- Boğa Yılanı
23. Kaya Jilan- Piton Yılanı
24. Lohpar Jilan- Anakonda
25. Marja Jilan- Bütün Yılanların Anası
26. Ok Jilan- Ok Yılanı
27. Sarı Jilan- Ayakları olmayan kertenkele görünümlü dev yılan
28. Talgır Jilan- Kafkas Yılanı
29. Jilan Til- Yılan Dili, Yılan İğnesi
30. Jilan Uu- Yılan Zehiri

3. SEMBOLLERLE TAŞLAR VE MADENLER (METALLER)
 
1. Akkalay- Alüminyum
2. Altın- Altın
3. Sırma Altın- Altın Para veya 22 Ayar Altın
4. Ot Altın- Çok Yüksek Kaliteli Altın
5. Ak Altın- Platin veya Beyaz Altın
6. Asma Taş- Taş Muska(Kızıl hastalığından koruduğuna inanılan boyuna takılan muska)
7. Açıutaş- Şap (Şap= Ekşi tatta, alüminyum ve potasyum sülfatından meydana gelen renksiz cisim)
8. Bagır- Kırmızı Bakır
9. Bolat- Çelik
10. Dommak- Bronz, Tunç
11. Jez- Sarı Bakır, Pirinç
12. İnji- İnci
13. İnji Bürtük- İnci Tanesi
14. İnji Minçakla- İnci Kolye, Gerdanlık
15. Köktaş- Bakır Sülfatı, Göztaşı

16. Kukurt- Kükürt
17. Kümüş- Gümüş
18. Korgaşin- Kurşun
19. Sırma Kümüş- Sırma Gümüş, Sim
20. Marjan- Mercan
21. Marjan Minçak- Mercan Kolye, Gerdanlık
22. Nakut- Yakut, Pırlanta, Elmas, Safir
23. Narşap- Metal, Maden
24. Feruza- Firuze
25. Feruza Taş- Firuze Taşı
26. Temir- Demir
27. Turç- Dökme Demir, Font
28. Tuturug- Kalay
29. Çın- Porselen
30. Kuuuk Minçak- Boncuk Tanesi(Bebeğin işemesini kolaylaştırdığına inanılan, beşikteki battaniyeye dikilen kehribar taşı)

31. Kuuuk Taş- Kehribar
32. Jauhar- Kristal, Billur
33. Jaşil Zumurut- Yeşil Zümrüt
34. Nalmas- Elmas
35. Marşap(sarı marşap)- Pirinç
36. Tütüy- Çinko
37. Karga Tuz- Mika(mika= Ateşe dayanıklı, yaprak şeklinde bir nevi şeffaf taş, ak maden taşı, evrenpulu)
38. Börü Temir- Volfram
39. Kızıl Yakut- Kırmızı Yakut
40. Dürbolat- Krom
41. Yakut- Safir, Yakut
42. Dommak- Molibden
43. Koy Taş- Sapkın Kaya
44. Kızıl Taş- Sülügen(Kırmızı astar boya)
45. Ak Taş- Kuvars(Belli ölçüde saf olarak bulunan billurlaşmış silislere verilen ortak ad)
46. Mermer- Mermer
47. Hırşı Taş- Bileği Taşı
48. Otluk Taş- Çakmak Taşı

4. HAÇ SEMBOLLERİ
 
1. Çaldiş Kaç- Güzellik Haçı
2. Öşün Kaç- Sağlık Haçı
3. Ayak Kaç- Dikkat ve İtina Haçı(düşünerek hareket etme)
4. Kök Kaç- Kutsallık Haçı(veya Tanrılar Haçı)
5. Ok Kaç- Keskin Nişancılık Haçı
6. Sadak Kaç- Başarı ve Muvaffakiyet Haçı
7. Geboh Kaç- Doğruluk ve Sadakat Haçı
8. Sırpın Kaç- Sağlamlık ve Dayanıklılık Haçı
9. Kılıç Kaç- Yenilmezlik Haçı
10. Gida Kaç- Cesaret ve Yiğitlik Haçı
11. Orak Kaç- Bereket Haçı
12. Mujura Kaç- Destek ve Dayanışma Haçı
13. Kıptı Kaç- Yetenek ve Kabiliyet Haçı
14. Kama Kaç- Sabır ve Metanet Haçı
15. Ukkaş Kaç- İyi Kalplilik ve Samimiyet Haçı

16. Açık Kaç- Samimiyet ve Açık Yüreklilik Haçı
17. Kuş Kaç- Beceriklilik ve Ustalık Haçı
18. Jer Kaç- Tutumluluk ve Bereket Haçı
19. Goppan Kaç- Misafirperverlik ve Konukseverlik Haçı
20. Jol Kaç- Yolculuğun Selametli Geçmesi Haçı
21. Saban Kaç- Zenginlik ve İhtişam Haçı
22. Uuçu Kaç- Zenginlik ve Cömertlik Haçı
23. Çöp Kaç- Bereketli Bitkiler Haçı
24. Kiyiz Kaç- Sevgi Haçı
25. Jamıçı Kaç- Azim ve Kararlılık Haçı
26. Biçen Kaç- Bereketli Bitki ve Yiyecekler Haçı
27. Örüzmek Kaç- Kahramanlık, Şan-Şöhret, Cesaret, Mertlik, Yiğitlik, Güç ve Kuvvet Haçı
28. Apsatını Kaçı- Saygı ve Hürmet Haçı
29. Kıngır Kaç- Karşılıklı Anlayış, Refah Hayat, Sıcaklık, İyi Kalplilik, Zenginlik ve Tanrısal İtaat Haçı
30. Toy Kaç- Otorite, Aşk ve Uzun Ömürlülük Haçı
31. Tunmak Kaç- Çocuk Sahibi Olabilme(doğurganlık-tıbbi terim olarak: fertilite)
32. Taş Kaç- Dayanıklılık, Metanet, Adalet ve Sağlıklı Olma Haçı
33. Eki Tişli- Merhamet, Yardımseverlik ve Endişe Haçı
34. Üç Tişli- Himaye, Egemenlik, Hakimiyet, Ululuk ve Büyüklük Haçı

5. TANRILAR, DOĞA OLAYLARI, GÖKYÜZÜ CİSİMLERİ VE ONLARIN SEMBOLLERİ
 
1. Kök- Gökyüzü, Sema
2. Kün- Güneş
3. Kün Tayakla- Güneş Işınları
4. Kün Okla- Parlayan Güneş Işınları
5. Kün Çıgıu- Güneşin Doğması
6. Kün Batıu- Güneşin Batması
7. Ot Teyri- Ateş Tanrısı
8. Kün Tutulgan- Güneş Tutulması
9. Ay- Ay
10. Ay Tutulgan- Ay Tutulması
11. Carık Ay- Parlak Ay
12. Ay Balta- Hilal, Yarımay(avcı dilinde)
13. Satanay- Güneş ve Ay’ın Kızı
14. Temirkazık- Kutup Yıldızı
15. Orak- Orak
16. Çolpan- Çobanyıldızı, Zühre, Venüs
17. Jetegeyle- Büyük Ayı
18. Jetegeyle jeti Julduz- Büyük Ayı
19. Keriuan Julduz- Kervan Yıldızı
20. Ilızmı- Tan Kızıllığı, Şafak vakti
21. Koy Jol- Samanyolu
22. Akrab- Akrep
23. Gögençi- Kova
24. Şabahan- Yıldızlar İçinde En Parlak Yıldız
25. Şemahan- Yıldızlar İçinde En Parlak Yıldız
26. Suumasan Julduz- Neptün
27. Goçar Julduz- Koç
28. Teke Julduz- Koç
29. Pokun Julduz- Oğlak
30. Kandaur- Eski Yunan Mitolojisinde, İnsan Kafası ve At Gövdesi Olan Varlık.

31. Kıbıla Julduz- Güney Yıldızı
32. Balık Julduz- Balık
33. Kaual Julduz- Yay
34. Mölek Julduz- Başak
35. Sarıton- Yengeç
36. Bugaçar- Boğa
37. Ahşam Julduz- Akşam Yıldızı(Zühre)
38. Tang Julduz- Sabah Yıldızı(Zühre)
39. Atarhan- Merkür
40. Aygır Julduz- Aygır, Tay Yıldızı
41. Sarayganla- Satürn, Zühal 
42. Kuyruklu Julduz- Kuyruklu Yıldız 
43. İlkerle- Kuşak, Nesil Yıldızı
44. Dagazala- Avcı Yıldızı
45. Mırıtla- Küçük Ayı
46. Saban Julduz- Küçük Ayı
47. Boyunsala- Terazi
48. Çömüçle- Kuzey Tacı
49. Gidala- Orion
50. Öksüzle- Öksüz Yıldızı
51. Jılkı Jol- Yılkı, Sürü Yıldızı
52. Akbozat- Küçük Ayı Takımyıldızında İki Yıldızın İsmi
53. Temirsoltan- Ay Muhafızı
54. Biysoltan- Ay Muhafızı
55. Indırbay- Ay Muhafızı
56. Zulay- Ay Muhafızı
57. Jolbars- Ay’ın Muhafız Köpeği
58. Albars- Ay’ın Muhafız Köpeği
59. Solman- Jüpiter
60. Zuhura- Zühre, Venüs

61. Lukar- Büyük Ayı(avcı dilinde)
62. Jeti Jugutur- Büyük Ayı(avcı dilinde)
63. Altın Ton- Zühre, Venüs(avcı dilinde)
64. Alihan- Zühre, Venüs
65. Mırıh Julduz- Mars
66. Mayrushan- Mars(avcı dilinde)
67. Ok Julduz- Yay(avcı dilinde)
68. Hohuri- Gökyüzü Kurdu
69. Jırgan Julduz- Küçük Ayı(avcı dilinde)
70. Bazman Julduz- Terazi Takımyıldızı(avcı dilinde)
71. Aslan Julduz- Aslan Takımyıldızı(avcı dilinde)
72. Çaldiş Balta- Orion(avcı dilinde)
73. Egizle- İkizler Yıldızı(avcı dilinde)
74. Ullu Jilan- Büyük Yılan
75. Gitçe Jilan- Küçük Yılan
76. Suu Jilan- Su Yılanı
77. Köget Julduz- Sebze Meyve Yıldızı
78. Sürüuçü Julduz- Çoban Yıldızı
79. Saban Julduz- Küçük Ayı(avcı dilinde)
80. Ozay- Uzay, Feza
81. Teyri Eşik- Tanrı Kapısı
82. Nart Kıyınlı- Ay Muhafızı
83. Albotay Julduz- Kervan Yıldızı(avcı dilinde)
84. Tau Eçki Julduz- Oğlak(avcı dilinde)
85. Kiyik Julduz- Oğlak(avcı dilinde)
86. Maral Julduz- Oğlak(avcı dilinde)
87. Eliya- Yıldırım, Savaşçı Tanrısı
88. Kürühan- Gik Gürültüsü, Kasırga, Tufan Tanrısı
89. Çakkay- Bora, Fırtına Tanrısı
90. Çoppa- Fırtına Tanrısı, Bereket Tanrısı

91. Şakkay- Yıldırım Tanrısı
92. Erirey- Rüzgar, Fırtına ve Savaş Tanrısı
93. Dıeu- Rüzgar Tanrısı, Harman ve Yıldırım Damadı
94. Gılan- Rüzgar Anasının Oğlu
95. Himikki- Rüzgar Anası
96. Galau- Şiddetli Rüzgar Tanrısı
97. Geriy- Rüzgar Anasının Oğlu
98. Suuiçmez- Rüzgar Tanrısı
99. Jaldet- Sıcak Rüzgar Tanrısı
100. Suhu- Şiddetli Rüzgar Tanrısı
101. Beştau- Doğu Rüzgarı Tanrısı
102. Appa Ayaz- Hissedilir Derecede Esen Rüzgar Tanrısı
103. Sırpın- Sıcak Rüzgar Tanrısı
104. Kuu Amma- Kuraklık Tanrısı
105. Kuu Appa- Kuraklık Tanrısı
106. Ot Jilan- Yıldırım(avcı dilinde)
107. Eliya Kol- Yıldırım(avcı dilinde)
108. Eliya Salta- yıldırım(avcı dilinde)
109. Eliya Top- Daire Şeklinde Yıldırım(avcı dilinde)
110. Eliya Kaşıkla- yıldırım Kaşıkları(avcı dilinde)
111. Er Jilan- Yer Altı Krallığı Tanrısı
112. Jau Jangur- Yağmur Tanrısı
113. Kayarhan- Yağmur Tanrısının Oğlu
114. Çırak- Buzul
115. Közkörgen- Ufuk, Enginlik
116. Köl- Göl
117. Jel Boran- Tipi
118. Sızgırgan Jel- Tipi, Kar Fırtınası
119. Elsan Kol- Toprak Tanrısı
120. Boran- Bora, Fırtına

121. Taubiy- Dağ Tanrısı
122. Kara Kış- Öksüz Kış
123. Dauçe- Toprak Anası
124. Daulet- Toprak Atası
125. Papay- Gök Gürültüsü ve Fırtına Tanrısı
126. Kap Taula- Okyanuslarla Sınırı Olan Dağlar
127. Kar- Kar
128. Kökbiy- Gökyüzü Tanrısı
129. Biytik- Taş Tanrısı
130. Ant- Yemin İşareti
131. Altın Tau- Elbrus’un İsimlerinden Biri

Kudayev, M.Ç., Karaçaevo-Balkarskaya Etnohoreografiya i Simvolika, Nalçik, 2003