Aythandan, kalgandan da endi ne magana? Alanı kıyın, belgisiz colga köllendirgenleden bu kemede kişi cok edi. Ol adamlanı birin ekisin tabsala, bek katıllık edile. Aylanı, tab, cıllanı, elden elge cürüb, musliman krallada caşav alamatdı deb, milletge siñdirib avlaññan Türkden emissarla, Karaçaylıladan alaga öküllük etgenle da, ol işlerin bardıra, tav curtda kalgan haparları cayılgan edi. «Türkde allıgızga karab turadıla, tuzdam bla kuvançlı tüberikdile», devçen edile camagat bla söleşgen sagatlarında. Anı da Allah biledi alay bollugun.
BİR ÜYDEGİNİ HAPARI
Appalanı Bilal
Aythandan, kalgandan da endi ne magana? Alanı kıyın, belgisiz colga köllendirgenleden bu kemede kişi cok edi. Ol adamlanı birin ekisin tabsala, bek katıllık edile. Aylanı, tab, cıllanı, elden elge cürüb, musliman krallada caşav alamatdı deb, milletge siñdirib avlaññan Türkden emissarla, Karaçaylıladan alaga öküllük etgenle da, ol işlerin bardıra, tav curtda kalgan haparları cayılgan edi. «Türkde allıgızga karab turadıla, tuzdam bla kuvançlı tüberikdile», devçen edile camagat bla söleşgen sagatlarında. Anı da Allah biledi alay bollugun. Bu col kemede Teberdi özenden üydegile aslam edile. Sıntıda caşagan Cavbaladan adamla, unamay turub, agitatsiyanı küçlülügü bla, terilgen edile. Atlanırnı allı bla, üylerin da, malların da, kolga ilinir derça başha rıhsıların da satıb, açha etedile. Cavbalanı Tohtar tört caşı Azret, Mahamet Aliy, Umar, Sarıçık, bir kızı, üy biyçesi bla birden çıgadı Teberdi özenden. Üydegini Azretden kalgan balaları asırı caş boladıla. Ol cañı üylenib turgandı Kuşceterladan bir kızga. Türkge anı adamları iyerge unamaydıla. Kalganla amannı keminde cıyıladıla. Colda ölgenle da boladıla. Allah cazıksınıb, Cavbaladan adam açımaydı.
Türklüle cılı tübeydile. Alaydan Siriya zat taba, sıylı topurakga barırga izlegenle da çıgadıla. Kayda kallay caşav bolganın aññılatadıla da, bu kavum Türkde kalırga izleydi. Bargan milletni barın da bir cerde caraşdırırça tablık bolmaydı. Allay madar bolsa da, tüzlede, teññiz cagalada, kesibizdeça tavlada caşarga izlegenle çıgadıla, bölüne tebreydile, Cavbaları Ankaradan uzak bolmay tamal saladıla. Bir kesek caşagandan sora Azret, kralnı içinde aylanıb, kalganladan da hapar bilirge tavkel boladı. Atası, alayda sarı tоpuraknı caratmay, tab tüşsek, başha cerge köçer edik, degen oyumnu aythanında, atlanadı. Azret uzun süyekli, karıvlu, bolumlu, ötgür caş bolgandı. Anı tışında da ol közüvge Türkde caşaganlarına kagıtları zat caraşıb edile. Ankaraga, Stambulga, başha başha cerlege da aylanadı. Har nege da tüzelib, alamat caşagan, tabsız cerlege tüşüb, dıgalas ete turgan Karaçaylılaga da tübeydi. Kaytıb kelib, atasına hapar aytadı. Bılaydan igi cerge köçerge da bollukbuz, deydi. Köçe aylaññan tınç tüldü, bılay bir tura turayık, deb Tohtar söznü başha carı buradı.
Ol sagatda atası alay nek sansız etgеnin bu añılamaydı. Andan tereññe kirmeydi. Kaçan da bu üydegi, atanı sözü, atanı oyumu bla caşay edi, alay edi, ol aythannı etib, abıññanları da bolmagandı caşavlarında. He aytsala da: «Tuvgan Curtubuzdan költürülürge nek unadı?» deb anı aytırga bolluk edile. Ol da kelişmey edi. Cüzle bla adamla etgeññe koşulgandı bu da.
Alay bolsa da aradan 5-6 cıl ozgandan sora bildi Azret atası, «bılay bir tura turayık» deb nek koyganın.
Cañılganın tüzetirge izlemegen adam ol say adamdı, dedi künleni birinde Tohtar. Biz da cañılganbız tuvgan curtubuzdan köçgen sagatda. Bu sözleni aytıb, ullu caşını betine citi karadı. Izıbızga keterge kerekbiz. Alay etmeklik tınç bolmaganın kart kesi da añılaganına işek cok edi, Azret a andan köb kеrege igi añılay edi. Türkde, Rossiyada da bolumdan, zakondan, corukdan teren haparı bar edi. Ata bu col çırtda bolmazlık işni ayta edi. Ne cuvab berirge bilmey, igi kesekni turdu.
Atam, allay madar cokdu, dedi, bu zatda ayıb kesinde bolgança, başın eñişge etib. Alay bolsa da bir sagış et, col izle, seni koluñdan kellikdi, deb turama, dedi Tohtar. Meni kabırım curtumda bolurga kerekdi, deb koşdu da, avur ahsınıb, üyden çıgıb ketdi.
Ol elçikde işlegen üylerinde barı da birge tura edile. Azret anda da üyleññen edi, bir balası da bar edi. Izıbızga kеtebiz, desele, allay erkinlik berlik tül edile. Erkinlik bolmay, bılanı kemege mindirmezlikleri da hakdı. Erkinlikleri bolub, bir iş bla ötgenlege da çekde bek hını karaganların Türklüleden sorub bilgen edi. Teññiz caga bla caşagan elni arası da uzakdı. Alayga cıyılgan da bek kıyındı.
Açhaları bolmaganın barından da kıyıñña sanadı Azret. Neden da alga anı kaygısın eterge kerek edi. Üydegi, onovlaşıb, añña caññız bir madar tabdı: caşlanı biri asker kullukga kirse, açha berlik edile. Mahamet Aliyni tamam cetgen sagatı edi da, kesi da razı bolub, anı tecedile. Alay bla üydegige kesek açha tüşdü.
Honşulaga, cuvuklaga, teñlege, Türknü içinde başha cerge köçerge izley edik deb, başsız tübsüz aytdıla. Azretni kayınlarına (ala da Karaçaylıla edile) tüzün bildirdile. Ala kızların gitçe sabiyçigi bla allay korkuvlu colga iyerge unamadıla. Kalganla (Mahamet Aliyden başhala) bir keçe colga çıkdıla. «Türklüle» bolganlarına dokumentleri bolsala da, colda, tıya, soruv ala, azab berib koyarık edile. Anı sebebli kolga ilinnik zatların algan edile da, alanı da költürüb, keçe uzunu barıb, kündüz tabırak cerlede solub, köb künleni cürüb, teññiz cagaga cetdile. Alayda va artık da sak bolurga gеrek edi. Nek deseñ, colda alların tıysala, bu tögerekde caşarga kelebiz, deb baş alırga bolluk edile. Teññiz cagada tutsala va, alayga nek kelgenlerin añılarık edile.
Üydegi bir tab cerde, bugub, talay künnü turadı. Caññız Azret boladı madar, col izleb aylaññаn. Ol sagatda parusları bla gitçe kemeçikle da bolgandıla. Alaga karay turub, kuru eki adamı bolgan birine burun urub köredi. Ariuv aytıb, tileb, calınıb, açha bolganların da berib, ol adamlanı «ho» etdiredi. Bir kün, iññirala, üydegi savdan belgileññen cerge keledi. Kemeçik da cetedi alayga. Azret barın mindiredi. Kesi da alanı ızlarından arı tebregenley, çekni saklaganladan biri cetedi. «Kimlesiz? Kayrı barasız? Dokumentlerigizni körgüztügüz!» deb cekirib başlaydı. Azret tögeregine karaydı. Karaññı da bolgan edi da, kişi eslemeydi. Sakal tübüne, ne karıvun da salıb, uradı. Çekçi, çartlab barıb, uvak taşlanı üslerine avadı. Ol oysuraganı bla alay ceññil ayazırık tül edi. Bu da kemeçikge çabıb cetedi. Eki Türklü alaysız da ajdagança ullu adamdan korkub tura edile, açhaga aldaññanlıkga. Çekçini alay etgeninde çırtda es taşlab koyadıla. Andan bıtdır eter, deb korkgan bolur edile, bılay deb cuk aytmavdıla.
Gitçe kemeçik, tolkunlada coñurçhaça oynay, tañ atarga igi uzayadı. Eşta, ol eki adam kalayı bla barlıkların bile bolur edile, ullu kemelege zatha tübemey, künleni birinde Rossiyanı çeklerine cuvuklaşadıla.
Taññalasına ceterikbiz, deydi Türklüleni biri keçesinde Azretge. Novorossiyskeden 20-25 kilometrni uzaklıkda cagaga tüşürlükbüz. Ellege, şaharlaga cuvuk barır madarıbız cokdu. Can kımıldamagan cerge eltesiz, aytıvuña köre. Biz, temir colga cetmey, Kavkazga cıyılallık tülbüz, deydi Azret. Siz tüşgen cerni bla col baradı. Anı bla üç at cegilgen taçanka (trovka) ertden sayın Hovorossiyskege ozadı. Ol poçta cürütedi. Añña minalsagız. Adamnı algan adetleri cokdu. Zakon da alaydı. Ekevlendile. Poçtanı saklagannı savutu bardı. Da, körürsüz...
Cagaga tüşgenley, Tohtar, bavurundan cerge catıb, «Kavkaz hansla» deb, hanslanı uppa ete, cılaydı. Az örgerakda bir kara suvçuk boladı. Andan da içib, soluydula. Alay tururça künleri cok edi. Çekçile zat körgünçü, adamla aslam bolgan cerge cıyılırga kerek edile. Colga çıkdıla. Kemeçikni iyeleri Türklüle aythança, troyka uzakdan körünedi. Bıla kol költüredile. Arbaçı, tohtagannı koy, atlaga kamçini cetdiredi. Azret kallayla ese da bu canında atnı cügenine kadaladı. Munu da süyreb, 30-40 metreça birni barıb, tohtaydıla atla. Bu alay eterinden haparı bolmay, poçtanı tamadası savutun alalmay kaladı. Tohtagandan sora uzaladı gerohuna. Bu da, anı katına cetib, kamasın aladı. Smelıy tı, gorets, deb ışaradı ol. Biz hatalı adamla tülbüz, ma, kartla, tişiruvla da bardıla, deydi. Ala barıgız, biz da kuru koymazbız...
Mindiredile troykaga. Amannı keminde sıyınadıla. Uzakdan Novorossiyskeni klisalarını altın suv bla boyalgan bavları künde cıltırab körünedile. Şaharga ceterge 5-6 kilometre kalgan cerde Azret adamların tüşüredi. Caş, alay nek etdiñ? deb soradı atası. Bıla bizni Türkden kelgenibizni añılagandıla, deydi Azret. Şaharga deri barsak, politsaylaga berlik edile. Mayna, karay baradıla. Bıla arı taşaygınçı, teññiz taba terkirek atlayık.
İgi oguna coldan canlab, bir tabırak cerde bugadıla. Ol adamla aytmaymı koygan edile, kesibizden da soruv zat alırla deb, korkub neda politsayla, col bla kelib, eslemey, ızlarınamı kaytıb ketdile, kim biledi, bılanı izlegen bolmaydı. Aşham bola, taşa cerle bla şaharnı kıyırına çıgadıla. Temir colnu köredile. Arlakda, poezdle tohtavçu cerledeça, bir mekaamnı avañısın da esleydile. Azret arı ketedi, kalganla çırpılanı aralarında bugunub kaladıla. Bir zamanda ol kaytadı.
Bir ogurlu kart bla tanışıb keleme, deydi. Bizni taba bargan poezdle alayda talay takıykaga tohtaganların aytdı. «Tileb köreyim, mindirlikesele», dedi. Keligiz, arı cuvuk barayık. Kartha da bir cuk berirge kerekdi, miññenden sora andagılaga da col hak tölerik bolurbuz. Berirça, nebiz bardı, deb karadıla da, keslerine algan cañı kiyimlerinden başha allay zat tabmadıla. Tişiruvlanı altın cüzükleri bla sırgaların, Azretni kümüş belibavu bla kamasın da, amalsız bolsala, berirge kelişdile. Bu kıyır cerde hazna adam da cok edi, politsayla va san bir coklaganların Azretge kart aythan edi. Ol sebebden, hazna korkmay, alayga bardıla. Kartha Tohtarga algan kiyimlerin berdile. Poezdge mine turub, karnaşını kiyimlerin da ol vagonnu tamadasına «tigim» etdile. Colda, vagonlaga aylana, karay kelgen adamlaga da bılanı mindir bir zatla aytıb, soruv almazça etgen bolur edi, kaygısız, sav esen Nevinnomısskege cıyıladıla. Alayda va satarga arbala bla agaç alıb kelgen Teberdiçilege tübeydile. Tanıgan bilgen adamları bılaga bek kuvanadıla, seyirsinedile. Bu colga deri arı ketgenleden beri kaythanla bolmagan edile elçile bilib.
Ol adamlanı arbaları bla kelib tüşedile. Tüşsele, tüşsünle, üylerin satıb ketgenleri sebebli caşar mekamları cok, cerleri cok. Anı bla da kalmay, bıla Türknü adamlarına sanala edile. Cañıdan Rossiyanıkıla bolurga kerek edile. Alaysız üy işlerge zatha cer berlik tül edile. Zakon bla da bolluk edile. «Ne innet bla kaythanıgıznı bilmeybiz», deb kıynarıkların da elden allay zatladan haparlı adamla bildirgen edile.
Üydegide bu işleni cürütürük Azret edi. Krasnodarga (Ekaterinodarga) barmay bolluk tül edi da, anda onovçulaga tüber akılda arı atlanadı. Kimge, kalay sözün añılathanın busagatda aythan kıyındı, em kerekli dokumentleni caraşdırıb kaytadı. Andan sora cer beredile, mekam işlerge erkinlik aladı. Türkden alıb çıkgan zatlarından kalgannı bulgannı coyub, avuşdurub, eki ögüz kuraydı, arba işleydile, cuvuk teñ da boluşub, üy da işleb kiredile. Algıñı biyçesine da caraşadı. Bir cıldan, ol duniya katışa tebregen közüv edi da, Türkde kalgan karnaşı MahametAliy da, kallayla ese da tablık tüşüb, kaytadı. 1915-çi cıl Azretge birinçi caş tuvadı. Añña İssa ataydıla.
Birinçi duniya kazavat başlanadı. Umar elden talay caş bla birge askerge ketedi. 1918-çi cıl aladan sav-esen Teberdi özeññe kaythanla boladıla. Açık aytılmasa da, ol caşlanı aralarında Ak Askerde, Kızıl Askerde sermeşgenle da bar edile. Azret, aylanıb, ol adamlaga karnaşından hapar sorub çıgadı. Anı Tsaritsınde bargan kanlı sermeşlede ölgenin, karnaş kabırlada asıralganın biledi. Kesi da ak askerde bolganın aytadıla. «Ölügü kesibizni camagat kabırlaga tüşse, ölgendi, demez edik» deb anası bla atası cılamsıraganlay turadıla. Dagıda bir kat aylanıb, caşlaga sorub çıgıb, ol kazavatda ölgenleni kalayda basdırılganların anda izley ketse, tabarça açıklaydı. Ala tergevden, andan beri 6-7 ay ozgan edi.
Allay bir etgenden arı, anı ölügün beri keltirmey koymam, deb colga çıgadı. Köb aylanadı, köb izleydi, aç da boladı, bek arıgan da etedi. Mında caşla, anda adamla aythan da birbirine kelişgen cerni tabadı.
Kırılganlanı aralarında muslimanla edile, deydi bir Tatar tişiruv. Alanı asırangan sagatda bizni elden afendi canazı da etgenin ayta edile. Andan tüz hapar bilirge bolluksa. Anı üyün bir körgüz, deb tileydi Azret. Ol başha elde di, bılaydan uzak tüldü.
Afendini tabadı. Kim bolganın, kaydan kelgеnin, nek kelgenin aytadı. Bek arıgañña, abızıragañña uşaysa, iñir bolub keledi, üyge kir, keçe kal, solu, ertdenbla barırbız, deb üyge cıyadı.
Carım ayga cuvuknu içinde Azret birinçi kere cılı hantla aşaydı, rahat cuklaydı. Cunçuganı, arıganı da ketib, ertdenbla, cañıdan küç karuv kirgença bolub, uyanadı. Avuzlanıb boşaganlay, afendi da, ol da colga çıgadıla.
Bügün kibik esimdedi, ajımlı ölgen caşla 48 edile, deydi Tatar afendi. Allay bir ölüknü içinde, endi kuru da süyekleri kalgan bolur, kalay tanırga murat etese karnaşıñı?
Anı da bilmeyme, deydi Azret. Sora, bir kesek sagış etib: Kümüş ışım bavları, belibavu bar edi, deb koşadı.
Allay bir zatla körgen edim. Tügel seniça bolmasa da, savbitgen caş edi. Kazama deyse, ne?
Ho. Anı üçün iş etib kelgenme. Atam bla anam allıma karab turadıla.
Afendi igi kesekni sagış etedi.
Ol zat İslam diññe kelişmeydi, deydi. Kabırlanı katları bla ozub, ölüknü başha kabırlaga eltgen da durus tüldü. Alay bolsa da... Uzak col koratıb kelgense, koyub ketmezligiñ tanılıb turadı. Bu kesiñ etib koyallık iş tüldü, menden da ne boluşluk?.. Bu elden adamlaga aytayık.
Afendige «ogay» deb koyalmay, talay adam kelib boluşadıla. Ölükleni (süyekleni birbirinden ayırmazga küreşe) barın da beri çıgaradıla. Umarnı em tübünde tabadı. Azret anı ışım bavlarından tanıydı. Kalganlanı ızlarına basdıradıla, mıña va elçile sandık etedile. Alayda birev arbası bla Tsaritsıññe, vokzalga, keltiredi. Ölük bolganın aytmaydıla. Ne kelsin, sandık ullurak etgen köre edim, poezdni eşiginden kirmeydi. Adam körmezça, alaydan canlab, arbaçı da boluşub, karnaşını süyeklerin camçısına cıyıb, baylaydı. Anı da költürüb, vokzalga bara turganlay, esine tüşedi açhası boşalıb turganı.
Adamla taşıgan poezdlege minalmazlıgın añılaydı. Cük taşıgan poezd kıyır süremde tohtab turganlay, nasıbına kişi eslemey, anı başına minib catadı. Ma alay, amannı keminde, Nevinnomısskege keledi. Anda va, biyagınlay, bazarga agaç alıb kelgen Teberdiçile köb. Ala bla atlanadı eline. Adamla kaygı sözge da kelib, musliman adet bla Sıntıda, Camagat kabırlada, asıraydıla Umarnı. Ol cıllada Cavbaladan tışına köçgenleden dagıda, birer madar etib, curtlarına kaythanla boladıla.
Sovet vlast begiydi. Birer sıltav bla tutulganla, coyulganla boladıla. Alay a Tohtarnı üyürüne katılmaydıla. Kazavatnı allı cıllada üydegini köbüsü Pregradna rayonda, keslerini kolhoznu Prirezkasında, urunadı. Azretni caşı İssa da ol rayonda gosstrahnı tamadası, ravispolkomnu predsedatelini zemestiteli da bolub turadı. Ol Çomaladan Habibatha üyleññen edi. Tört beş cıl bolgan caşçıkları da bar edi. Bir kün Habibat bla egeçi, caşçıknı da alıb, stansede tükeññe baradıla. Tükençi caşçıknı bir bek erkeletedi.
Tüken bla turgan cerni arası 300-400 metre çaklı bir boladı, deb anasından eşitgen haparnı aytadı busagatda iç işleni veteranı, podpolkovnik Cavbalanı Salıh. Izlarına kaytıb kele, atlayalmay, avruyma deb tohtaydı. Anam bla egeçi, közüv közüv koyunlarına ala, üyge keledile. Carım sagatdan ölüb kaladı. Honşu bolub cаşagan oruslula: «Çabıb aylaññan caşçık alay nek boldu? He aşathan edigiz? Kayrı bargan edigiz?» deb soradıla. Tükenden kaythanlay bolganın aytadıla. «Tükençi tişiruvnu közü tiygendi, deydile ala. Algın da, ol erkeletgenley, 23 sabiy açıgan edi. Munu kıstarga kerekdi». Tükençi tişiruv ol keçe ketedi. Anam harib haman caşçıgın sagıññanlay tura edi.
Ekinçi duniya kazavat başlanırnı allı bla caşlanı askerge aslam izley tebreydile. İssanı da aladıla. Ol közüvde ekinçi caşçıgı Salıh cañı tuvgan edi. Anı askerge aşırgandan sora Azret, başhalanı cıyıb kaytadı.
İssa Belorussiyaga tüşedi. Bir kavum caşnı arasında anı da Baranoviçi degen şaharda asker okulga okurga iyedile. Bu kulluk etgen asker bölek kazavatnı al künlerinde oguna sermeşlege koşulub tebreydi. Faşistleni alların tıyalmay, artha ıhtırıla, Rostovga cuvuklaşadıla. İssa alayda öledi. Anı gitçesi Caññan, cılı cetmese da, kesi tileb, ketedi kazavatha. Alay a Nemets samolötla, eşelonnu başından bombala kuyub, bolgannı halek etib, bu col kazavatha aşırganları Armavirden arı baralmay sav kalganları üylerine kaytadıla.
Bu cerleni faşistle küçlegen közüvde Teberdi özende ştablarını birine Azretni keñ arbazın tıyınşlı köredile. Ol sagatda eki etajlı üyleri da bar edi Cavbalanı. Alayda turgan cav askerni köbüsü rumınlıla boladıla. Bügüññü kartla aytuvdan, ala artık da cutluk, asılsızlık, betsizlik etib turgandıla. Körgenlerin urlab, tavuklanı kovmay, keslerin canıvarlaça cürütgendile. Asırı ozdurub iygenleri sebebli ofitserle tüygen da etgendile alanı.
Har kim birer sıltav, çurum bla başların ala turadıla. Artda Ebzeladan bir kartnı saladıla. Bir bolmagan tüşmesin deb, adamla aytıbmı unatadıla, korkuulu zamanda kimge bolsa da cararma deb, kesimi tavkel boladı, anı bilgen endi kıyındı. İgi adam bolganın a köble aytadıla.
Caşları kommunistle bolganladan, Germaniyaga karşçı uruş etgenleden 25 üydegini esebge aladıla. Ol kagıtnı Ebze ulu da esleydi. Allay üydegilege, baş madarıgıznı körügüz, deb bildiredi. Azretge: «Canlagız bılaydan», deydi. Azret, İssanı üydegisin, Raziyat deb komsomol kızın da birgesine alıb, tavlaga ketib kaladı. Kalganla da birer carı canlaydıla elden. Nemetsle sorganlarında, Azretni üyünde başhala: «Uçkulan özeññe ketgendile karnaşı avrub, kellikdile», deb baş ala turgandıla. Köble, cav asker kıstalgınçı tışında bolub, andan sora kaytadıla. Azret a, başları kaygılı bola tebregenley, keçe üyüne cıyıladı. Ol ertdenbla koray tebreydile faşistle. Elçileden sıyırıb algan zatların arbalaga cükleb, eñişge aylanadıla. Azretni honşusu Hatuvladan bir tişıruv, çabıb kelib: «Caññız tikgen maşinam kalgan edi da, anı da alıb baradıla, deb cılaydı. Anı bla kiyim tigib asıray edim sabiyleni». Azret senekni alıb çabadı. Arbadagıla da munu üsüne avtomatlanı buradıla. Hasıbına, ol közüyde Nemets ofitser kelib kaladı, bir ariuv ak atha minib. Azret orusça bile edi. Añña aytıb añılatırga küreşedi. «Bıla Nemetsle tüldüle, rumınlıladıla, deydi taza orus tilde. Sora, arbadagılanı kamçisi bla sermeb: Al da bar, neñi sıyıra esele da» deb koşadı. Tikgen maşinanı alıb, iyesine beredi. «Men teli, nek aythan edim ol cürekli adamga, deb, ol tişiruv honşuda, tiyrede adamlaga aytıb turgandı artda. Öltürüb koysala, ne eterik edim?»
Faşistle kıstaldıla. Alanı uvlarından milletge kıyınlık cetdi. Alay bolsa da, kısha zamannı içinde amalsız etillik işleni tındırırga kerek edi da, mülkleni ayak üsüne salır kaygıga kirdile vlast organla. İşni, alıb, etib tebrerik erkişile cavla bla küreşe edile. Avurluk cılları kelgenlege, kartlaga, cañı akılbalık bolgan caş adamlaga, tişiruvlaga tüşedi. Azretni, brigadir etib, biyagı Prirezkaga iyedile. Ol, Habibatnı, anı caşçıgı Salıhnı da alıb, arı ketedi. Bu üçüsün alaydan köçüredile kişi curtlaga. Bılaga collarına, kollarına cuk aldırmaydıla. Üydegide başha adamlanı elden aşıradıla. Elde üyleri va ol közüvde, algın Nemetsleni ştabı bolganıça, endi bizni askerleni da ştabları bolub turgandı. Alayda ofitserleni biri: «Tambla keteriksiz, hazır bolub turuguz, deb bildiredi. Kişige cuk ıçhındırmagız, menden boşarıkdıla».
Ol adamnı igiliginden ala, amalsız kerek bolur, degen zatların cıyadıla, col azık hazırlaydıla. İssanı bir egeçi Raziyat anı kiyimlerinden cuk koymay barın cıyadı. İgi kiyimle bolganları sebebli artda alanı, satıb, azıkga avuşdurub, talay aynı keçinedile.
Azret, kızı, şlini, tuvdugu Cambulga tüşedile. Elden ketgen adamların kalayga eltgenlerinden haparları bolmaydı. Azret alanı izler kaygıga kiredi. Köbnü bilgen, köbnü körgen adam, alanı ceñilirik tabmasa, eki ara beginib kalırga bollugun sezedi. Komendantla asırı katı bolgunçu dıgalas eterge kerek edi da, soruşdura ketib, sıntıçılanı aslamısı Frunze şaharnı tögereginde bolganların biledi.
Men, çabıb aylaññan caşçık, ol künleni esgereme, deb hapar aytadı Cavbalanı Salıh. Bek suvuk edi. Cambuldan çıgıb, cayavlay kayrı da barabız. Algı burun kesim barıb turdum. Arıganımda, kart atam bla anam, közüv koyunlarına ala, igi kesekni eltdile. Bir tüyümçekleri da közüme körüne turadıla. Meni biri koynuna alsa, biri alanı elte edi. Ceñil ceñil tohtay edile. Bir elge kirdik. Alayda anam künlügün bir temir çanaçıkga avuşdurdu. Meni añña mindirdile. Kart atam kallayla ese da ozgan cerleribizden nartüh gırcınçıkla, dagıda bir kabarıkla taba edi. Alay ete, Belovodskege cıyıldık, talay künnü cürüb. Keslerini elden kısha cuvuk adamlaga tübeb kaldıla stantsiyada. «Siznikile da uzak tüldüle», deb üylerine eltdile. Ekinçi kününde alaga bardık.
Cılı da, Azretni tiriligi, bolumlulugu, uruna bilgeni bla üydegi açlıknı, calaññaçlıknı da horlaydı. Haman eslerin bölüb turgan a İssadan hapar bolmaganı edi. Algıññı adresi bla pismola iyedile, ol tögerekde kaythan Karaçaylılaga, barıb, tübeydile. «Sav esen bolur», «Orta Aziya bla Kazahstanda izleb aylana bolur» deb üydegini barı da igi corala ete edile. Ne kelsin... Bir pismolarına cuvab kelib kaladı. Anda Cavbalanı İssa, cigitlik etib, Kur-Togayda ölgenini üsünden aytıla edi...
Başha Karaçaylılaça, Cavbaları da, erkinlik bolganlay, curtlarına aşıkdıla. Biyagı Sıntıga kelib, cañıdan tamal saldıla. Azret, tuvduklarını kuvançların da körüb, 1979 cıl avuşhandı, candetli bolsun!
Karaçay Gazetesi
