«Biynöger» degen Karaçay halk-epikalı poema XIII ömürnü ayagında — XIV ömürnü allında Bashan özende Basiyat kalada etilgendi. Bu poemanı endige deri basmadan çıkgan üzügüne cırdı deydile. «Biynögerni» basmalanñan keseginde sücetni, kompozitsiyanı tabmaklık kıyındı, kesi, da poemanı makamına kelişmeydi. Birinçi. kere «Biynögerni» sabiylikde Koçharlanı Bagırnı caşı Kasbotdan, Lepşoklanı Haciret-Navruzdan ürenñen edim.
Poemanı variantların 1949 cıldan beri cıyama. Anı usta cırlab, tekstin aslam bilgenle bıla edile: Bostanlanı Kokay [Kızıl Oktyabr], Hubiylanı, Muhammat, Semenlanı Dolin [Sarı-tüz], Batçalanı Dobay [Morh], Bayçoralanı Mussa [Ogarı. Teberdi], Habiçlanı Ahıya [Karaçay Şahar], Ortabaylanı Muhacir [Taşköpür], Hubiylanı Husey [Sıntı], Ezdenlanı Tompa [Hurzuk], Semenlanı İsmail [Ogarı Uçkulan], Hatuvlanı Haci-Umar [Kobu Başı], Bagatırlanı Lallüv [Eski, Cögetey]; busagatda usta cırlab igi bilgenle: Özdenlanı Abugaliy [Sarı-tüz], Hubiylanı Kasım [Ciñirik], Bostanlanı Batdal [Karaçay Şahar], Kagıylanı Mahamet, dagıda, başhaladıla.
Poemaga Hubiylanı Magometni materiallarından talay tizgin da koşulgandı. Bılay bla, «Biynögerni» sücetin, kompozitsiyasın, ençiliklerin tolu caraşdırırga cuvuklaşhanma, tekstin makamına tüz kelişdirgenme.
Poemanı baş teması —nasıb caşav üçün halknı karañı küçle bla küreşmekligidi. Poema Biynögerni, anı adamlarını, Kubadiylanı, urunñan halknı üsü bla adamlıknı, aşhılıknı, cigitlikni, tuvgan curtha süymeklikni, halkla arasında şohluknu, adamnı üsünde igi şartlanı begitirge boluşadı, osal adetlege, karañılıkga karşçıdı. Tili tatlıdı, caraşıvdu, çemerlenñendi.
BİYNÖGER
Gezohnu ulanı bılay cigit tuvg’an Biynöger!
Cigitlik bolmasa, homuhluknu bir da süymegen.
Oyra, o süymegen.
Suvda batmagan a, ne ua canñan otda küymegen,
Ötürük aytmagan, kişige amanlık bilmegen.
Oyra, o bilmegen.
Tamada karnaşıñ, Umar, it avruvdan [1] avruydu.
Amalın tavusub, ol cuvuknu-teñni soruydu.
Oyra, o soruydu.
Ol öledi, deydile, sanları kızıb, küedi,
Elüründen alga teñlerin körürge süedi.
Oyra, o süedi.
Da avruy ese, canım, aña darmanña ne carar?
İt avruvnu horlar kallay bolsun, Tabu [2], bir madar.
Cuvuk-teñ keldile, kıyın avrugannı kördüle.
Atlarına minib, bılay tavga, tüzge sürdüle.
Oyra, o sürdü;
Biz madar izleb, alan, ne keçe, ne kün catmaybız,
Aña carar darmannı ne tavda, tüzde tabmaybız.
Oyra, o tabmaybız.
Aylanabız, alanla, biz aña darman izleybiz,
Darman a tababız, aña ne cararın bilmeybiz.
Oyra, o bilmeybiz.
Biynöger, sorayım deb, obur katınña [3] bargandı,
Bek calbarganında, obur katın taşın salgandı.
Oyra, o salgandı.
Oburnu taşı, burulub, üç tizginñe sıyındı:
— Darmannı keliri tınç tüyüldü, — dedi, — kıyındı.
Oyra, o kıyındı.
— Aña cararık bardı — bir ak maralnı sütüdü,
Anı tutarık ana karnaşıñı egeridi.
Oyra, egeridi.
— Barmay tohtasañ, batır, seni canıñ sav kallıkdı,
Kalmazlık a bolsañ, karnaşıñ ızıñdan barlıkdı.
Oyra, o barlıkdı.
Biynöger ketgendi ana karnaşına it tiley,
Umar a kalgan edi, ma kiyik-maral süt küsey.
Oyra, o süt küsey.
Men bargan edim a ana karnaşıma konakga,
Başım kaldı sora bu tav ellege jomakga.
Oyra, o jomakga.
Biynöger tüşünde, ey, ullu bıçagın biledi,
Ertdenbla turub, ana karnaşından it tiledi,
Oyra, o tiledi.
Ana karnaşı anı konak kibik a körmedi.
Egeçden tuvganña egerni havhlugun bermedi.
Oyra, o bermedi.
Saña it bermegen da, sen izlegença, it bolsun,
Duniyadan, sora, Biynöger cigitley, tüb bolsun.
Oyrad, o tüb bolsun.
— Boş ışanñan edim men allay cuvukga da cakga,
Bu üynü sanamazma kesime cuvuk ocakga.
Oyra, o ocakga.
— Öpkeleb ketdim andan, guruşha bolub, cav bolub,
Ak maralnı savmay, Teyri[4], kayıtmazma sav bolub.
Oyra, o sav bolub.
Mıdah bolub bara, Kubadiy uluna tübedi,
Ol, haparın bilib, Biynögerge ma bılay dedi:
Oyra, o bılay dedi:
— Bizde bardı, canım, Cemegeyden [5] kelgen gacile,
Ala tabhanla bolalla ızçı kaspar pariyle.
Oyra, o pariyle.
Kubadiyları ua Biynögerge cuvuk bolmayla,
Arbazlarında, canım, bir kaspar[6] itle oynayla.
Oyra, o oynayla.
Ol bargan edi sora Kubadiylaga it tiley,
Ala tura edile talkıda tuvar teri iyley.
Oyra, o teri iyley.
Kubadiyları va munu konak kibik kördüle,
İtlerinden saylatıb, eki kasparnı berdile.
Oyra, o berdile.
Alanı alıb, Biynöger kayıthan ed üyüne,
Üretgen edi da eski arbazına, sözüne.
Oyra, o sözüne.
Men, bu uvga tebrey, salam aythan edim kartlaga,
Örleb çıgarıkma maralla otlavçu çatlaga.
Oyra, o çatlaga.
Kartla salam alıb, bir köb tilek tiledile,
Muratıma cetib kayıtırımı nzledile.
Oyra, izledile.
Anda, bara-bara, salam berdim oña, avlakga,
Örge karadım a kiyikle kelivçü kulakga.
Oyra, o kulakga.
Egerleni iyib, men uvga iylene tebredim,
Oy, Ullu Bashannı miyik tavlarına örledim.
Oyra, o örledim.
Ey, tavnu başında aylana-aylana sorukdum,
Tuvra karıvsuz bolub, izlegenime colukdum.
Oyra, o colukdum.
Ketib barganlayıma, Gujdar[7] çıkgan edi allıma,
Ol tübege edi bılay meni ceti kanlıma.
Oyra, o kanlıma.
Olsagatdan tögerek, oy, tuban boldu, çars boldu,
Gujdar kiyigim sora meni allımdan tas boldu.
Oyra, o tas boldu.
Ol tübetgen edi bir kaña cayaklı kiyikge,
Sürüb anı çıgardım sadak atsañ cetmez miyikge.
Oyra, o miyikge.
Oyra, çaba-corta, men anı ızından çıkgan em,
Çıñıl kayada boynundan urub a cıkgan em.
Oyra, o cıkgan em.
Oy, tav töppelede aylana-aylana, bezgen em,
Üç ayaklı maralnı uzakdan karab körgen em.
Oyra, o körgen em.
Üç ayaklı Gujdar cañıdan çıgadı allıma,
Bıllay künle kelsinle süymegenime, kanlıma.
Oyra, o kanlıma.
Gujdar kiyikni ma bılaydı, teñle, haparı:
Ol, biraz barıb a, ızına aylanıb karadı:
Oyra, o karadı.
Töppesi cıltıray ed, ma Miñi Tavda buz kibik,
Anı aybatlıgı, — bu toyda oynagan kız kibik.
Oyra, o kız kibik.
Dagıda arivlugu, — çuba içinde kız kibik,
Aythan kargışları ua — caraga sebgen tuz kibik.
Oyra, o tuz kibik.
Kekeli cıltıray ed, da bir miyala köz kibik,
Tuyakları citi, — bılay cırmı tikgen miz kibik.
Oyra, o miz kibik.
Müyüzleri anı — sora etge çançhan tiş kibik,
Tavga örlegeni — bu kökde bargan kuş kibik.
Oyra, o kuş kibik.
Oyra, müyüzleri tüz etge çançıvçu tiş kibik,
Meni ol künüm da keçe körüvçü tüş kibik.
Oyra, o tüş kibik.
Anı çımmaklıgı, oy, savub a algan süt kibik,
Izından aylandırdı, kalakga ketgen it kibik.
Oyra, o it kibik.
Közüm körür-körmez, anı erlay marab athan em,
Marab athanlıkga, oknu cerge tiyib tabhan em.
Oyra, o tabhan em.
Bar alayına, alan [8], ol kaça-köçe tebredi,
Kaça-kete barıb a, bir tik çıñılga örledi.
Oyra, o örledi.
Sora ol maralnı men a süre-süre tebredim,
Oy, altınlını, canım, bara turganlay cerledim.
Oyra, o cerledim
Anı bla teñişde men anı ızından örledim.
Anamdan tuvganlı andan ariv cannı körmedim.
Oyra, o körmedim.
Ol uzak bardı da, bir sabır bolmayın, atdırmay,
Canımda suvluguma emçeklerinden tartdırmay.
Oyra, o tartdırmay.
Ol kiyikni süre, tuvra tik kayaga çıkgan em,
Oy, bir eger itimi belibavuma takgan em.
Oyra, o takgan em.
Çıga-çıga barıb, Gezam kayasına örledi.
Men sürüb a sürüb, ol dagıda kaçıb tebredi,
Oyra, o örledi.
Karıuvmu boşab, alay sagış etib olturdum,
Uvçu başlıgımı kar da cummakladan todturdum.
Oyra, o tolturdum.
Kar cummaklanı urub, ey bashıç etib başladım,
Arı va çıgarga birin da koymayın boşadım.
Oyra o boşadım.
Men kar cummakladan kesime bashıçla işledim,
Kökdegi teyriden da boluşluk izleb tiledim.
Oyra, o tiledim.
Kadalıb çıkdım sora Gezam kayanı başına,
Mıdahlık keldi, canım, Gezohnu cigit caşına.
Oyra, o caşına.
Ekinçi egeri köb çıgar dıgalas etgen ed,
Bolumnu ua tanıb, elge kuvgunña ketgen ed.
Oyra, o ketgen ed
Tört canıma karab, bir da maralımı körmedim,
Sadak oknu salıb, burunñu cayanı körmedim.
Oyra, o körmedim
Aşım cok, suvum cok, men a suvuk bolub esnedim,
Kaya başında, dıday, ak kiyigimi esledim.
Oyra, o esledim.
Entda tögeregim, oy, tul-tuban boldu, çars boldu,
Cañıdan ak maralım meni közümden tas boldu.
Oyra, o tas boldu
Men, armav bolub, sagışlaga ketib alay turdum,
Soñura, es cıyıb, Gujdardan tileb, bılay sordum.
Oyra, o bılay sordum.
— Carathan Allah üçün, sen ne cansa, oy, sen kimse?
Tavlada otlagan bir savluk maral tüyülmüse?
Oyra, tüyülmüse
— Caşırma da aytsañ a, sen şaytanmısa, cinmise?
Ne ua, cer carılıb, tübünden çıgıvçu cekmise? [10]
Oyra, o cekmise?
Oy, kiyik eseñ, kaçma, ışanña salıb atma koy!
Savluk maral eseñ, emçegiñden cañız tartma koy!
Oyra, o tartma koy!
Ey, ol zamanda bu kiyik maña alay söleşdi,
Da kutas çaçın alıb, eki canına üleşdi.
Oyra, o üleşdi.
Gujdar kiyik maña, oyra, adam kibik söleşdi,
Anı seyir sözlerin bütev tögerek eşitdi.
Oyra, o eşitdi.
— Sen tuzakga tüşdüñ, endi men kalama kaytayım,
Alay bolsa da senñe bir-eki algış aytayım.
Oyra, o aytayım.
— Ahşı Gezohnu bolur caman a tuvgan balası,
Ma bılay boladı cugutur kiyikni kalası!
Oyra o kalası.
Men şaytan tüyülme, ne, sen sorgança, cin tüyülme,
Cerle carılıb a, andan çıgıvçu cek tüyülme!
Oyra, o tüyülme!
Men kiyik tüyülme, Apsatını [11] kızı Fatimama!
Savluk maral tüyülme, tutub emçegimden tartarga!
Oyra, o tartarga!
Men kiyik tüyülme, Apsatını [11] kızı Fatimama!
Ne küreşseñ da, cazık, cuvuk kelalmazsa katıma!
Oyra, o katıma!
Koy! Kayıt ızıña, sen kıynalıb, kuvub boş kelme!
Apsatını kızı bu ashak Fatima ma menme!
Oyra, o ma menme!
Tutallık tüyülse, boş a umutlaga aldanma!
Sokuranırsa, cazık, kesiñi maña kargatma!
Oyra, o kargatma!
Men, aña karab, antım, köb sagış etib olturdum,
Çepken eteklerimi kar cummakladan tolturdum.
Oyra, o tolturdum.
Kar cummaklanı basıb, aña cuvukga örledim.
Bar alayına, ol meni açı kargab tebredi.
Oyra, o tebredi.
— Men Fatimama, da Apsatını ariv kızıma!
Meni koymay eseñ a, sav kayıtmagın ızıña!
Oyra, oy ızıña!
Süre da süre, taymay sürgeniñi koymadıñ!
İçe da içe, oy, bizni kanıbızdan toymadıñ!
Oyra, o toymadıñ!
Oy, aşadıñ, içdiñ, bir da etibizden toymadıñ!
Kaya ıranlada sen bizni caşarga koymadıñ!
Oyra, o koymadıñ!
Oy, da bizni koysañ, Carathan [12] seni bir koymasın!
Karga, kuzgun içib, seni da kanıñdan toymasın!
Oyra, o toymasın!
Alay bolsa da, harib, men saña «algış» aytayım!
Seni kün allında ma bılay açı kargayım!
Oyra, o kargayım!
Caşarık a ceriñ seni, kabır kibik, tar bolsun!
Töben canıñ, sora, çıñayalmaz kibik, car bolsun!
Oyra, o car bolsun!
Oy, töben canıñ teñiz bolsun, sora terk bolsun!
Ogarı canıñ a, çıgalmazça bolsun, kök bolsun!
Oyra, o kök bolsun!
Tübüñden kıçırgan seni kulagıña ötmesin!
Duniyanı cibi da, başıñdan salınsa, cetmesin!
Oyra, o cetmesin!
Eki köndeleniñ seni, şaytan ötmez, bek bolsun!
Gurtay dorbununda catar, caşar künüñ keb bolsun!
Oyra, o keb bolsun!
Bizni koymay eseñ, adam kelalmasın katıña!
Comakga kalgın bir eliñi caşına, kartına!
Oyra, o kartına!
— Kargış cetib, barama Gurtay13 dorbununa konakga!
Başım kaldı kartla, caşla cırlay turur djomakga!
Oyra, o comakga!
Men tübegen edim allay şaytan kibik kiyikge,
Süre barıb, nek çıkdım çıñıl kayaga, miyikge?!
Oyra, o miyikge.
Uvçu egerim, madar izlegença, ürgen ed,
Meni da amalsız bolub turganımı körgen ed.
Oyra, o körgen ed.
Gujdar aythanlay a, tübüm teren boldu, terk boldu,
Ey, ogarı canım alay miyik boldu, kök boldu.
Oyra, o kök boldu.
Eki köndelenim, şaytan ötmez kibik, bek boldu,
Gurtay dorbununda catar, caşar künüm keb boldu.
Oyra, o keb boldu.
Ashak Fatimanı tilekleri kabıl bolgandı,
Biynöger cazık sora kaya ıranda kalgandı.
Oyra, o kalgandı.
Azıksız bolub, canım, açdan aç bola başladım,
Algı burun aşab altınlı kabımı boşadım.
Oyra, o boşadım.
Onbeş künnü birgeley kaya ırayda caşadım,
Avuz cetgen cerde koymay hantlarımı aşadım.
Oyra, oy aşadım.
Ey, uvçu egerim maña karab açı ürgen ed,
Kaya, oy, ıranda bu kıyınlıklanı körgen ed.
Oyra, o körgened.
Butlarımdan kesib, men uvçu itime aşatdım,
Cav onbeş künnü sora anı etim bla caşatdım.
Oyra, o caşatdım.
Karnaşı Umarnı tüşü cukusun bölgendi:
Tüşünde kesin, alan, kımıca bolub körgendi.
Oyra, o körgendi.
Bir eteriñ bardı eliñ Basiyat [14] kabagına,
Karnaşıñ Umarnı kaygılı ulub arbazına.
Oyra, oy arbazına.
Ol a, korkuv etib, cer saldırgan edi atına,
Köb izleb, bargan edi, oy, Biynögerni katına.
Oyra, o katına.
Karaçıgız, canım, karnaşı Umarnı tüşüne,
Onaltınçı kün bardı Gurtay dorbunnu tübüne.
Oyra, o tübüne.
Umar miyik kayada gitçe karnaşın körgendi,
Terleb küreşse da, aña çıgalmazın bilgendi.
Oyra, o bilgendi.
— A ne bolgandı saña, canım, cigit Biynöger?
Kuvgunña kelgen edi sen iygen bir uvçu eger!
Oyra, o uvçu eger!
— Tüş! — deb, keb tiledi karnaşı Umar Biynögerden,
Tavuşun eştdiralmay ne küreşse da ol cerden.
Oyra, o ol cerden.
— Sen meni amaltın beklenib kalgansa, — degendi,
Cigit Biynögerni ua tüşalmazlıgın bilgendi.
Oyra, o bilgendi.
Ey, amal tabmayın, Holamga, Çegemge çabhandı,
Anda halknı barın erlay kesi izleb tabhandı.
Oyra, o tabhandı.
Ullu Bızıñıda mans [15] tabhanların cıydıla,
Ol kün ala barı oünnu, toynu da tıydıla.
Oyra, o tıydıla.
Holam, Çegem, Bashan, Bızıñı da barı keldile,
Kaya ıranda va Biynögerni cañız kördüle.
Oyra, o kördüle.
Beçev [16] bolub çıkdıla ol tik kayanı başına,
Oñ bersin degiz tavlunu tavda ösgen caşına.
Oyra, o caşına.
Anası Kyabahanña bu aman hapar bargandı,
Ol kelib Biynögerge ma eki kolun caygandı.
Oyra, o caygandı.
Anası Kyabahan, ey, balasın körüb cıladı,
Kolların uzatıb, aña bılay aytıb taraldı:
Oyra, o taraldı.
Uzatdıla aña bir-birine koşub manslanı,
Mansları cetmese, gırmık etedile hanslanı.
Oyra, o hanslanı.
Ala köb madarla da, bir köb lagımla etdile.
Amalların tavusub, cuk da etalmay ketdile.
Oyra, o ketdile.
— Oy balam, canım, Biynöger, anañ ma, kelgenme,
Senñe cetgen kıyınlıknı men közüm bla körgenme.
Oyra, o körgenme.
Men çabdım, cortdum, canım, eki butumu at etdim,
Ah, kesimi ura, ceñ uçlarımı kamçi etdim!
Oyra, o kamçi etdim!
Köz caşımı, kayadan akgan suvça, tamçı etdim!
Cañur cavsa, balam, kutas çaçımı camçı etdim!
Oyra, o camçı etdim!
Sütüm bla tileyme, sen aythanıma tıñılaçı!
Tavkel etib, tav kuşum, kayadan beri çıñaçı!
Oyra, o çıñaçı!
— Oy, anam, canım, sen kesiñi boşuna kıynama!
Oy anam, canım, can degen tatlıdı, çıñamam!
Oyra, o çıñamam!
Umar karnaşı ua köz tuvrasından ketmeydi,
Biynöger, biyagınlay, anı aythanın etmeydi.
Oyra, oy etmeydi.
Umar aña: «Tüşmeseñ, saña eterni aytırma:
Tamada kızıñı seni kün çıkganña satarma!
Oyra, o satarma!
Kiçi kızıñı, — dedi, — ey, kün bathanña atarma!
Seni katınıñı karavaş ornuna tutarma!
Oyra, o tutarma!
Sabiy ulanıñı boynun tögerek a tartarma!
Malıñı, ırıshıñı cugun koymayın çaçarma!
Oyra, o çaçarma!
— Ol sözleden maña ua hayır çıkmazın bileme!
Alanı aytıb a, mından arı menden tileme!
Oyra, o tileme!
Örlegenim kibik, ızıma ener col tabmayma!
Canımı süeme, başımı kayadan atmayma!
Oyra, oy atmayma!
Babugeyde [17] bardı meni bir ariuv tos katınım!
Anı endi körsem, canım, bir da köbdü aytırım!
Oyra, oy aytırım!
Hapar etsegiz, beri ol mıçımayın ceter ed!
Ay, madar bolsa, maña ol bir madar eter ed!
Oyra, oy eter ed!
Anı keltirsegiz, kalay aytsa, alay eterme!
Ol da sizley aytsa, kayadan sekirib keterme!
Oyra, o keterme!
Da karnaşı Umar munu alay kabıl körgendi,
Nögerle alıb, Babugeyge atlanıb ketgendi.
Oyra, o ketgendi.
Salıb bardıla ala ma Babugeyge konaklab,
Biynögerni haparın ala aytdıla djomaklab:
Oyra, o djomaklab:
- Kabartıda caşagan, kobçu, kelinim, sen örge!
Karnaşım Biynöger a hazırlanñandı ölürge!
Oyra, oy ölürge!
Tos katını tañña deri katı-kutu hant etdi.
«Biynöger ölgen cerde öllükme!» — deb a ant etdi.
Oyra, oy ant etdi.
Atlanñan edi ol, bılay eki butun at etib,
Nakut çaçın sora savlay üsüne camçı etib.
Oyra, o camçı etib.
Cılay-cılay da, bılay kölek allın tamçı etib,
Eki nazik kolun ma butlarına kamçi etib.
Oyra, o kamçi etib.
Duniyanı azabın a, ey, kim çekdirir, kim çeger!
Oy, ariv tos katınıñ saña baradı, Biynöger!
Oyra, o Biynöger!
Çaba, corta, cılay da, ol Biynögerge ketgendi,
Terleb, canıb, bişib a, Kara Çıñılga [18] cetgendi.
Oyra, o cetgendi.
Kökde kün bathınçı da ol Biynögerge cetgendi,
Karab körgenleyine, bir keb tilekle etgendi.
Oyra, o etgendi.
Bir tatlı tilli da, ey, bir tab tişirıv kelgendi,
Biynögerge taralıb, sora ma bılay degendi:
Oyra, o degendi:
— Cerni eteginden men can soluv etib cetgenme,
Sen ölgen cerde canımı berirge ant etgenme!
Oyra, o etgenme.
Biyleni biyi, nanım, Gezohnu cigit balası!
Bolub kalasa, canım, süymegenleni tabası!
Oyra, o tabası!
Örleb a ketgense, Biynöger, miyikden miyikge!
Kalay tübegeneñ ters ayaklı şaytan kiyikge?!
Oyra, o kiyikge!
Uzalsam, saña ceter edi, Toba, bilegim!
Kabıl a bolsun, canım, meni bügünñü tilegim!
Oyra, o tilegim!
Oy homuh, bel katdırçı, sen alay etib turmaçı!
Sekir, ölügüñü, oy, kaya ıranda tıymaçı!
Oyra, o tıymaçı!
Tüşmeseñ, ölügüñü, ey, kara kuşla aşarla!
Seni süygen teñleriñ ma küye, bişe caşarla!
Oyra, o caşarla!
Ah, cuvuknu, teñni kereksizge, canım, kırmaçı!
Kesim etgen ak kölekni sen közleriñe çırmaçı!
Oyra, o çırmaçı!
Altınlını [19] bir alıb, uçundan turub, bırgaçı!
Kesiñ oynavçu, nanım, ak öşünüme çıñaçı!
Oyra, o çıñaçı!
Altınlı uşkogun burnundan a tutub bırg’adı,
Kölegin teşgendi, anı közlerine çırmadı.
Oyra, o çırmadı.
Ölüm korkutmadı da, ol anı tutub tıymadı,
Art küçün cıyıb a, Biynöger kayadan çıñadı.
Oyra, o çıñadı.
Ol a can ayamay, çıñıl kayadan çıñadı,
Da cigitligin a ol bügün bılayda sınadı.
Oyra, o sınadı.
Allarına tüşdü Biynögerni töppe çırçası,
Munu bla tohtadı Biynögerni kiyik uçası.
Oyra, o uçası.
İlinib çıkdıñ mından sen, temir ırgaklay,
Çaçılıb tüşdüñ andan, harib, bir hıçın cummaklay.
Oyra, o cummaklay.
— Babugeyde kaldıla kartlarım, caz a kavdanlay,
Cırtıb a atama nakut çaçlarımı şavdanña!
Oyra, o şavdanña!
Cigitleni ötlüsü, Gezohnu caşı Biynöger!
Carathan Allah, — dedi, — seni canıñı süygen!
Oyra, o süygen!
Ah, cañız kekeliñ tüşdü katınıñı allına,
Kıptısın alıb urdu tos da katınıñ karnına.
Oyra, o karnına.
Sen miyikge çıgardıñ bu adamlık’nı şartların!
Anı cırlaydıla da bu tav elleni kartları!
Oyra, o kartları!
Karañı bolmayın, ketmeyle alaydan adamla,
Kün sayın kelib ala tübüñden örge karayla.
Oyra, o karayla.
Miyikde köreem Apsatını kızını kalası!
Alan, bılay bolgandı Gezohnu cigit balası!
Oyra, o balası!...
TİLMAÇ
1 İt avruv — adamnı terisini üsü cara bolub, irinleb avruydu.
2 Tabu — mecisuv zamanda tıbırnı Allahı.
3 Obur katın — kartkurtha, obur, bilgiç.
4 Teyri — mecisuv zamanda köknü Allahı; alança — Tegri.
5 Cemegey — burunñu kabak, kala at.
6 Kaspar pariy — ızçı, uvçu itleni bir türlüsü.
7 Gujdar — bılayda kiyik sürüvnü başçı cuguturu.
8 Alan — Karaçaylılanı, Malkarlılanı ençi etnonim atları.
9 Gezam kaya — Bashan tavlada kayanı atı.
10 Cek — mecisuvga iynanmaklıkda cer tübünü cini.
11 Apsatı — mecisuvnu közüvünde kiyikleni, uvçuluknu Allahı.
12 Carathan — Allah, Teyri degen maganada.
13 Gurtay dorbun — Bashan tavlada dorbunnu atı.
14 Basiyat kala — Bashanda burunñu karaçay-malkar el; VIII ömürden artha kuralmagandı.
15 Mans — bek uzun, küçlü cib.
16 Beçev — bir cibni tutub tartıv, barıv, çıgıv.
17 Babugey — Kabartı-Malkarda burunñu elni atı. [Babugent bolurmu? A.S.]
18 Kara çıñıl — Bashan tavlada tik kayanı atı.
19 Altınlı — ertdegi [XIV—XV ömürleden kelgen] karaçay mıltık.
___________________________________
Habiçlanı Magomet, Biynöger, Çerkessk, 1984
___________________________________
İnternetge Caraşdırgan : Sılpagarlanı Ahmad, 2004
__________________________________
www.salpagarov.narod.ru
__________________________________
