Bizni elibizni adamları 1888 cılda kemele bla algın Samsun şaharga kelgendile. Alaydan Amasya şaharga ötüb bir kesek bılayda turgandıla. Patçah bılaga "kalayın saylay esegiz bereyim da cerleşigiz" degeninde Adana şaharnı Gâvur Tavun izlegendile.Adana şaharga bara turub Tokat şaharnı "Alpudere" eline cerleşgendile. Bılayda caşavga kelişalmaganlarında alayga cuvuk "Tekka" degen elge cerleşgendile. Bılayda bir talay zamannı caşagandıla.

Cay künlede bügüngü "Karaçay" elni ornalgan cerinde caylıklaga cıgıb çalman üyle işleb alayda caşagandıla. Bir kesek zaman sora savlay bılayga cerleşgendile. Elni atına da "Karaçay" atnı salıb keslerine bılayın el etgendile. Bizni Karaçay atlı elibizni ceri bek suvukdu, hazna cuk cetişmegen cerdi. Caşav bılayda kıyın bola tebregen zamanda, seferberlikni allı bla Sivas şahargada “Amırla” (Emirler) degen Karaçay elge köçgendile.

"Karaçay" degen elde va bir eki tukum degença adamlanı sanı bek azaygandı. Seferberlik çıkgandı, erkişile uruşha ketgenlerinde, tişirıvla kesleri başlarına alayda bolalmazla deb, “Amırla” degen elden enda ızına “Karaçay” degen elge kayıthandıla. Alay bolsa da, “Amırla” elde kalgan adamla da bolgandı.

Bizni “Karaçay” degen elde caşagan tukumla bıladıla; Aciları, Kobanları, Tramları, Koçkarları, Botaşları, Çotçaları. Dagıda Kabartı Çerkesleden Kobanlaga içküyöv kelgen Kaysınbiyları degen tukum bardı.

1980-çi cılladan başlab, kayda da bolganıça, bizni elden şahar cerlege köç başlagandı. Bizni elden köçgen adamlanı aslamısı Tokat şaharnı Turhal rayonuna,  dagıda İstanbul, İzmir, Ankara şaharlaga barıb keslerini caşavlarına madar izlegendile. Bügün, bizni “Karaçay” degen elibizde 38 üyür, Turhal’da 80 üyür, İstanbul’da 45 üyür caşaydı.

Endi kesim tuvgan “Karaçay” elibizden men cıyıştırgan bir talay çıgarmanı bılayda siz bek sıylı okuvçulaga teceyme.

ALGIŞ

Algış ayak kolubuzda
Uça sıy da allıbızda
Cangı kelinni namısıdı
Kelgen üynü nasıbıdı

Süyüm bersin közleri
İynak bersin sözleri
Kartga kurtga bahçıç bolsun
Ol caşavga açgış bolsun

Carık bersin culduzça
Cıltırasın kunduzça
Bek cabışsın eri bila
Et bolgança teri bila

Tabuvçu bolsun egizleni
Caşı ceksin ögüzleni
Küzübüz künlü bolsun
Kışıbız barlı bolsun

Halkıbız mallı bolsun
Har zatıbız barlı bolsun
Kabırıbız nürlü bolsun

Boza ayaknı alayık
Tavlunu carık aşıdı
Ulludu bu ayaknı hürmeti

EJÜVLE (İYNARLA)

Küygen küygen küy tayak
Süygenime tiy tayak
Süygenime tiymeseng
Otga tüşde küy tayak.

Kögde uçgan kögürçün
Kögnü aylanıp kelginçin
Cürek avruv bilmeyedim
Seni körüp süygüncün.

Kolumdagı har iynem
Bügülmeydi sınmaydı
Seni körgenli beri
Sabiy cüregim tınmaydı.

Kekelimi tarayma
Terezeden garayma
Süygening  kelet desele
Çabıb eşikten karayma.

Bir, eki, üç, tört, beş
Barda buznu sen teş
Teşmeyme deyseng a ketebiz
Sensiz oyun etebiz.

Alma terek alaşa
Men gagayım sen aşa
Men düniyadan keteyim
Meni ornuma sen caşa.

Cabıp bardım üyçüge
Etegim tagıldı çüyçügge
Allah aytsa barırma
Kesim kibi birçigge.

BARA BARA BAZ TABDIM

Bara bara bazlaga
Tayıp tüşdüm tazlaga
Tazla ayttı men gayttım
Colda bir tarak tabdım

Taraknı ammama berdim
Ammam manga cav babbu berdi
Cav babbunu itge berdim
İt manga küçük berdi

Küçüknü koyçuga berdim
Koyçu manga gamçi berdi
Gamçini cerge vurdum
Cer manga köpük berdi

Köpüknü tabga saldım
Kişdikle bir ocandan bir bucandan aşadılada koydula... Oooooooo...

ELBERLE

Ol canı lop lop bu canı lop
Ortası kiyiz gaplap

(Hıçın)

Amma eşigge çıkmaydı
Adda üyge kirmeydi

(Tıbır taş-bosagı)

Üy başındda garda aka
Sakalından tart aka

(Ulon)

Sızgırıp iysem sınaruv
Sırttan karasam bir aruv

(Cumaruk tavuk)

Sırtdda suvuk sürüvcü
Sızgırıp  üyge kiruvçu

(Cel)

Caysang tuluk
Cıysang oymak

(Karın)

NART SÖZLE

Asıl kişi az söleşip köp tıngılar, köl tıngılap da köp  angılar

Cavu cokda batır keng, davu cokda akıl keng

Toygan sagatın unutup, tıngan antın unutup

Bir abıngan sokur, eki abıngan ahmak

Adetni bilseng adetge köre, adetni bilmeseng betge köre

Cangılgannı tilin cırtma, abıngannı butun kapma

Cangız terek üy bolmaz, cangız adam el bolmaz.

Koban gunduzum, carık culduzum

Toyga barsang töl bar, eski tonlu köl bar

Orusnu azganı üy üsüne üy eter, Karaçaynı azganı katın üsüne katın alır

Coluvçga col boş, ayranga suv goş

Kan körse kölü ketgen Adurhay

Nasıplını caşı 15’inde baş bolur, gıynlını caşı 20’sinde caş bolur

Körgen körgenin eter, köçgen arbasın ceger

Bir canım gurmaş guvura, bir canım ındır suvura

Eli amannı künü aman, börkü amannı beti aman

Agaç ulovung bolmasın, katıng cöngering bolmasın

Caşnı igisi tavda taşda, amanı toyda bolur

Kızı bolmagan üynü çıragı carık canmaydı

Nasıplını aşar aşı allına kelse burnu kanar

El elde bir koy sürüvüng bolgandenese bir tanışıng bolganı hayırlıdı

Çıçgan kesi kirirge teşik tabmayedide ızından tokmak süvriydi

Cangı sibirtgi üynü aruv sibirir

Colukganga coldaş bolup aylanma

Kün körmegen kün körse kündüzü kün çırak cagar

Erinçekni er almaz, er alsada köl salmaz

Ana mahdagannı alma, el mahdagandan kalma

Köp cathan bek çabar, cel keltirgenni suv eltir

Egeçten tuvgan kelse üynü ara baganası gımıldar

Kesine becen etalmagan elge çeren (onov) eter

Tüyüşürge barıp cumdurugun unutgan

Tur turdan hapar kelse cukudan hayır cok

Carlagan işgok tüz atar

Avrumagan başınga cavluk kısıp

Gışdan sora bışlak tabga

Sabiyni cumuşga iyde ızından kesing bar

Teli turdu da toy buzdu

Kelin kirgen üyden kız çıgar

Amannı eki bitli tonu bolur; birin kesi kiyer birinde sanga kiydirir

Aman adam eteginden tutsa kesde gaç

Tavuk tüşünde tarı bürtük körür

Süyemede süyer süyümüng cokdu, sürmeymede senden sora süyer kişim cokdu

İt sayladıda süyekni aldı

Goyannı gaçganın körgenimde şorpasından umut üzgenim

Aruvnu avruvu köp bolur

Közünde teregi bolgan çöpü bolganga sokur solur deyedi

Saklıknı sokurdan üren

Aytgan tınç, etgen kıyın

Cangurnu korhuvun cel eter

Kelin kirgen üyden kız çıgar

Cuk etmegen tavuk gürbe başına örleyedi

Köpnü körgen köp bilir

İt itge aytır olda kuyruguna aytır

Sadakacı aç cıl gısar

Çiy teli kesin mahdar, çiysil teli katının mahdar

MİNTİKNİ COMAGI

Erdde erdde bir Mintik baredi. Bir üynü bir caşçıgı Mintik bek erke ösgenedi. Bir kün Mintikni cöngerleri kelgenelle. Hayda Mintik çegetge otun cıyarga barbız kelligiseng dep. Mintikni abası gurmaç etgendi. Mintikni gocca bir hurcunu barimiş anı tolturgandı cöngerlerine de birer uvuç bergendi. Gurmaçların aşay küle oynay çegetge tüşgenle.

Mintik bir agaçnı tübüne olturup  cöngerleride otun cıyaymişle. Mintik hayda tur otunlarıngı cıy degenle. Hele gurmaçlarımı aşayım cıyarma. Cöngerleri otunların cıyıp boşagandıla ma biz cıyıp boşadık hayda sende cıy  da keteyik degenlerinde abam sizge bir uvuç  gurmaş nek bergenidi Mintikni de otun cıyıgız dep degendi. Garagandıla bolmagandı Mintik ni otununda cıygandıla.

Hayda keteyik dep colga tüşerge karangı bolgandıda kalgandı. Endi neteyik neteyik dep turgallay Mintik ma alayda bir carık bardı alayga barayık degendi. Carık taba barsala alayda bir üy körgendile. Haydagız barayık keçe konak bolurbuzda erdemla barırbız koyubuzga degendile. Söleşe söleşe barıp üynü eşigine tüşgendile. Emegen katın bılanı körgendi. Keligiz aruv sabiylerim men sizni konak eterme dep erkeletip üyüne algandı. Haman işguvur etip bılanı sufraga olturtgandı. İgi aşagız, igi aşagız dep bılanı erkeletiymiş. Kesi kesinden igi aşasınla haman cuklasınla da mende alanı aşarma dep onov eteyemiş. Hantların aşagandan sora caddırgandı.

Mintik katınnı emegen bolganın bilgendi. Cöngerleri cuklagandı ol cuklamagandı. Emegen katınnıda karnı gımıldagandı kelip kettip karayemiş cuklaganmılla. Karasa barı cuklap Mintik tura. Dagı da aylangandı kelgendi her kim cuklap Mintik cuklamay tura. Bolmaganında  “Ay balam kül balam Mintik harkim cuklap sen nek cuklamay turasa” degendi emegen katın. Da neteyim abam keçe sayın gurmaç etip başıma salayedi anı aşay aşay cuklayedim. Tur men gurmaç eteyim degende tabagla bir gurmaç algandda keltirgende başına salgandı. Mintik gurmaç aşay emegen katında bara kele turayemiş cuklasada bir aşasam bılanı dep. Emegen katın katın kelip karasa herkim cuklap mintik gurmaçnı aşap cuklamay tura. Ay balam kül balam mintik herkim cuklayp sen nek cuklamaysa degendi açuvlana açuvlana. Mintik keçe sayın gurmaçnı aşagandan sora abam pungardan halburla  suv keltireyedi mende anı içe içe cuklayedim. Kerdde dep emegen katın halburnu alıp ketgendi pungarga.

Mintik haman cöngerlerin gobartgandı bu emegen katındı bizni aşarıktı  degendi. Haman gobup kaçgandıla. Emegen katın da küreşeyemiş halburga toltururga. Bolmaganında eslegendi Mintikni oyunun. Hele men senge eterigimi bileme dep açuvlana açuvlana kelip karasa sabiyle cok. Açuvlanıp arı beri çabayemiş kesi de Mintik Mintik dep kıçıra. Sabiyle gaçıp baraturgallay Mintik voooooooo men lalinlerim anda unutganma kaytıp allıkma degendi. Nögerleri küreşgenlendile barma emegen seni aşar. Mintik ogay lalinlerim bolmay abam meni üyge almaz men barıp allıkma degendi ızına kaytgantda barıp lalinlerin alıp çıgarga emegen katın tutgandı munu. Hele men seni kalay aşarıkma dep işdahlana işdahlana bir cuvalga  başında igice baylagandda bavga atgandı. Mintikni hurcunuda bıçagcıgı barimiş anıla çuvalnı kesgendi de çıggandı cuvalgada alayda emegen katınnı cıbır bir tanası baremiş anı salgandda ketgendi. Emegen katın ullu bir togmak alganda kelgendi. Cuvalga tokmakla vuruyemiş  ol vurgallay zavallı tana vıgg deyemiş. Mintik süyekleringi uvatıp etingi suvda bişirip kalay aşarıkma deyemiş emegen katın. Daga da vuruyemiş iştahlanıp cuvaldagı zavallı tana vıgggg deymiş. Ol vıg degelley emegen katın işdahlanıp kör Mintik süyekleringi sındırıp etlering aşarıkma dep çuvalnı açıp karasa cıbır tanası. Emegen katın asırı açuvdan cılap keside Mintik Mintik üyüng kurugiydi kesing aşatmadıng bir cıbır tanacıgım baredi andanda boldum dep.

BEŞ TEKEÇİK

Ertde ertde beş tekeçik barimiş.Tekeçikle birgeley cayılırga bargandıla. Beş tekeçikni birini bir garını, ekinçini eki garını, üçünçüsünü üç garını, törtünçünü tört garını, beşinçide beş garnı barımış. Bir garınlı tekeçik toygallay turuguz keteyik men toyganma degendi. Olbir tekeçikle seni bir karınçıgıng bardı sen toyganlıkga biz toymaganbız degenle. İy alise men keteme degende ketgendi bir garınlı tekeçik. Kayaeşigge cetgelley vikkk  degende börü katına kelgendi.Kaydan kelese tekeçik degendi börü.Tavdan cayılıp keleme degendi. Börü ma bu başıngdagıla nedi degendi. Tekeçikde ala meni temir kılıçlarımdı degendi. Börü ma bu tübüngdegile nedi degendi. Tekeçik ala meni temir tokmaklarımdı degendi. Börü ma bu artıngdagı nedi degendi. Tekeçik olda meni ireçigeyimdi degendi. Börü ma bılay burulda bir karayım kalay aruv bolasa degendi. Tekeçik kertte dep burula tebregelley hard degende gabgandı tırg dep cutgandı.

Olbirsi tekeçikle cayıla turayemişle andan eki garınlı tekecik turuguz keteyik endik men toydum. Olbirsi tekeçikle seni eki garnıng bardı sen toyganlıkga biz toymaganbız degenle. Alise men keteme degendde cürügendi eki garınlı tekeçik. Kayaeşigge ceterge anıda allına tüşgendi börü. Kaydan kelese aruv tekeçik degendi börü. Da kaydan kellikme cayılıp keleme degendi tekeçik. Ma bu başıngdagıla nedi degendi börü. Ala meni temir kılıçlarımdı degendi. Ma bu tübüngdegile nedi degendi börü. Ala meni temir tokmaklarımdı degendi. Ma bu artıngdagı nedi degendi börü. Ol meni ireçigeyimdi degendi. Ma bılay aylançı bir karayım degendi börü. Tekeçik kerdde dep aylangallay börü hart degende gapgandı tırg degende cutgandı.

Andan üç garınlı tekeçikde mende toydum turuguz keteyik degendi. Sen toyganlıgga biz toymaganbız degenle.igi alise men keteme degendde ketgendi. Üç garınlı tekeçikde kayaeşigge ceterge börü dop degendide allına tüşgendi. Netese aruv tekeçik gaydan kelese degendi börü. Da neteyim cayılıp keleme degendi. Ooooo aruv tekeçik ma bu többengdegile nedi degendi börü. Ala meni temir kılıçlarımdı degendi. Ma bu tübüngdegile nedi degendi. Ala meni temir tokmaklarımdı degendi tekeçik. Ma bu artıngdagı nedi degendi börü. Ol meni irecigeyimdi degendi.Ma bılay bir cürüde sıpatınga bir karayım degendi. Tekeçik artına burulgallay hart degende gapgandı tırg degendide cutgandı.

Kalgan eki tekeçik cayıla turayemişle börüden haparsız. Tört karınlı tekeçik men toydum tur  birge birge keteyik degendi beş garınlı tekeçigge. Ogay degendi  beş garınlı tekeçik seni tört karnıng toyganlıgga meni beşinci karnım toymagandı sakla bir kesegden  birge birge keterbiz degendi. Ogay men saklayalmam degendde colga tüşgendi tört karınlı tekeçik. Kayaeşigge ceterge vikk degende börü çıggandı allına. Netese aruv tekeçik kaydan kelese degendi. Da kaydan kellikme cayılıp keleme degendi. Ma bu többengdegile nedi degendi börü. Ala meni temir kılıçlarındı degendi  tekeçik. Ma bu tübüngdegile nedi degendi börü. Ala meni temir tokmaklarımdı degendi börü. Ma bu artıngdagı nedi degendi börü. Ol meni irecigeyimdi degendi. Ma bılay burulda bir karayım kalay aruv bolasa degendi börü. Tekeçik burulgallay hart degendide gapgandı tırg degendde cutgandı.

Beş garınlı tekeçikgde karnıng toyurup endi mende keteyim arı beri callay kayaeşigge ceterge vikkkk degende börü allına kelgendi. Netese tekeçik kesingde semirip bir aruv bolup kaydan kelese degendi. Da gaydan kellikme  cayılıp keleme degendi. Ma bu başıngdagıla nedi degendi börü. Ala meni temir kılıçlarımdı degendi tekeçik. Ma bu tübübgdegile nedi degendi  börü. Ala meni temir tokmaklarımdı degendi. Ma bu artıngdagı nedi degendi börü. Ol meni ireçigeyimdi degendi. Ma bılay aylançı bir köreyim degendi. Men nek aylanama sen aylangsana degendi vurganıla töngeretgendi. Börü töngeregeninde garnı cıltırganda tekeçikle çıggandıla. Alda beş garınlı, anı ızında tört garınlı, anı ızında üç garınlı, anı ızında eki garınlı, eng ardda da bir garımlı tekeçik  endi kayrı barsakda birge barayık birge keleyik dep onov ete ete koyga kelgendile.

BÖRÜ BLA TÜLKÜÇÜK

Ertde ertde bir tülküçük bla börü baremiş. Ekisi birge küle oynay aylanıp caşayemişle. Küz sagatla kelgendi. Bıla birge aylana aşarık izleyemişle. Allarına bir ögüz çıggandı. Börü haman bargandıda tutgandı da belinden ekige üzgendi. Andan soyup hazırlagandıla. Börü üleştirip tülküçükde teşiglerine taşiymiş. Börü ma munu kesi teşiginge sal ma munu da beni teşigime sal dep üleştireyemiş tülküçükte elteyemiş. Amma tülküçük börünü bergen barı ülüşlerin eltgendide kesi teşigine salgandı börüge cugda salmagandı. Eng son eki cav cummak  kalagandı. Börü ma bılanı birin kesi teşiginge birine menikisine sal. Aşdan öldük haman barırbızda aşarbız degendi. Tülküçük eki cav cummaknı da kesi teşigini allına salganda koygandı. Tülkünü teşigini allınada ullu bir ak taş salgandı. Börü aç bolganınla cabıp bargandıda ak taşnı gapgandı. Taşnı gapnanıla tişleri sıngandı. Teşikden kirip üyasına karasa cukda cok tülkünü oyun etgenin eslegendi. Açuvula tülküçüknü üyasına barsa tükü cav cummakgıng aşay tura. Haman capgabdıya tutalmagandı kuyrugun tutganda gobartgandı. Börü karnı tok uyasında iştahlanıp turayemiş. Börüde men munu açuvung kalay alayım dep arı beri aylanayemiş. Tülkünü teşigini allına kaytgandı va teşikten kiralmaydı. Bolmagandı başlagandı calına:

Boray boray borsugum
Ekibiz şohday bolayık
Ögüzle cay caylıklada cayıla bolurla
Süzülüp va ceterme

Belinden eki eterme
Anı art bösgüsü senge cumşak bolur
Anı senge berirme
Seni canım kibik körürme

degendi börü. Tülkü karnı toyup börüge kesing cendirir mi olda başlagandı:

Ay börü börü çay
Atam sav men say
Men senga kesimi aldatmam
Sanga kesimi aşatmam

degendi. Börü dagı da aylanıp aşarga cuk tabmasa keleyimiş tülkünü teşigini allına calınayemiş:

Boray boray borsugum
Ekibiz şohday bolayık
Davarlanı tekeleri kart teke
Ag caylıklada cayıla bolur

Süzülüp va ceterme belinde eki eterme

Anı art bösgüsü senge cumşak bolur

Anı senge berime

Seni canım kibik körürme

Tülküçüknü karnı taygan, kesin cendirirmi

Kara cerdi caşavum
Kara tamırdı aşavum

deyemiş. Allay bolmaganın börü de bileyemiş ya cuk etalmaydı ansı. Tülkücük etleni aşap semirip börüde aşdan öle öle caz başına cetgendile. Tülkücük keside igi semirip caylıklada aylanayemiş. Ol birsi tülküle munga sorgandıla gış nettingde bılay semirding biz cıbırdan cıbır bola bardık degendile. Tülküçük öznü kıyrında aylanayedim. Ahşam bolgallay kuyrugumu özge saldım erdemle kopsam kuyrugum cok mende ma bılay semirip tura. Tülküle kerdde degendilede öznü kıyrına bargandıla kurukların suvga salgandıla. Cay başı bolganına keçe suv buz tutgandı. Uyanıp örge gobama degen tülküleni kimin kuyrugu kopgandı kimini ayagı. Tülküçükle oyuna kelgenlerin eslegendile va cuk etalmagandıla. Tülküçük alanı körgelley işdahlangandı meniça kuyrugu bolmagan tülküle köbeldi endi börü meni tanıyalmaz dep erke erke aylanayemiş. Bir kün tülküle caylıklada aylana turgallay börü bılanı katına kelgendi. Men birigizni aşarıkma degendi. Zavallı tülküle kaçalmazlıgların angılarında da kalay aşarıksa degendile. Ma bılayda öznü eki canına cip kerlikme. Sizde üsünde hoplarsız. Hoplayalmagannı men tutup aşarıkma degendi. Tülküle bolmazlıgın angılarında da eteyik degenle. Cıbır cıbır tülküle hoplagandıla ketgendile. Sıra semiz tülküge kelgendi. Hızlanıp hoplayma dep cabgallay top degendde tüşgendi. Haman börü tutgandu munu gördüng mü tülküçük endi seni kalay aşarıkma sen ögüzümü aşagança degendde hart degendide gapgandı tırk degendide cutgandı.