Bizni bek süygen adamıbız; iş adamı, akılman (entellektüel), şayir (nazmuçu), cırçı, kobuzçu, makamçı (besteci) Batçalanı (Çalkulanı) Fehmi Berk avuşhandı. Kesi parkinson degen avruvlu bolub edi. Ol aman avruvu anı art eki cılda tamam ahırına cetdirib, bek savsuz koyğan edi da; kesi nazmusunda aythança "Uçhan Çıpçık" bolub kerti duniyasına uçub ketgendi. Cathan ceri da, barğan ceri da candetli bolsun inşallah.
UÇHAN ÇIPÇIK : BATÇALANI FEHMİ BERK
Adilhan Adiloğlu
Bizni bek süygen adamıbız; iş adamı, akılman (entellektüel), şayir (nazmuçu), cırçı, kobuzçu, makamçı (besteci) Batçalanı (Çalkulanı) Fehmi Berk avuşhandı. Kesi parkinson degen avruvlu bolub edi. Ol aman avruvu anı art eki cılda tamam ahırına cetdirib, bek savsuz koyğan edi da; kesi nazmusunda aythança "Uçhan Çıpçık" bolub kerti duniyasına uçub ketgendi. Cathan ceri da, barğan ceri da candetli bolsun inşallah.
Fehmi Berk bla üybiyçesi Aysel Berk (meni kayın atamı egeçidi), dağıda gitçe kızları Sara; 2006'nçı cıl kelib bir ıyıhnı Ankarada bizde konak bolğan edile. Men arı deri da, Fehmi Berkni atın, etgen işlerin da eşitgenley turğan edim. Bizge kelgenlerinda va bek igi şohla bolub kalgan edik. Ol a tüz meni kesi atam bla bir cılda tuvğan adamla edile. Harkim da bilirge bollukdu; Fehmi Berk kartla bla kart, sabiyle bla sabiy bola bilgen, alanı süygen zatlarına söleşirge ustalığı bolğan adam edi. Biz a, ekibizni süygen zatları da birça bolğanı sebebli, birbiribizni bek ertdeden tanığan adamlaça, tamam bek katı şohla bolub kalğanek.
Fehmi Berkni caşavunu üsünden kısha hapar aytayım. Fehmi Berk, 1940'nçı cıl Ertuğrul (Yakapınar) elde tuvğandı. Kesi bek ertde oğuna, gitçe sabiyçik bolğan zamanında anasından öksüz kalğandı. Ol zamanda caşağan ellerinde cukğan avruv bolğandı. Anı sebebli, alanı üylerinden; tuvğan anası Padima, kesini gitçe karnaşçığı Selami, dağıda kart atası Seyit avruvlu bolub avuşhandıla. Atası Haydar ekinçige Zuhriya bla üydegili bolğandı. Fehmini, Zuhriya anasından karnaşları bla egeçleri bılaydı; Sapiya, Akif, Hacı Murat, İslam, Maryam, Sevilay, Naime, Ayhan.
Fehmi Berkni caşavunda köb türlü sınamları bolğandı. Okuv cılları Türkiyada, Almanyada ötgendi. İşlerge va Amerikanı saylağandı. Anda harkim da bilgençe Ertex atlı ullu tekstil fabrikanı kurağandı. Ol iş bla anı köb adamğa hayırı tiygendi. Fehmi Berk, başın kuru da işlerge atıb koymay, camağat işlege da tiri katışhandı. Fehmi Berk milletin bek süygen bir adam edi. Artık da bek millet kulturanı ösdürür üçün kıyın salırğa küreşe edi. Amerikada Karaçaylılanı camagat birligi AKBA'nı kurağan adamladan biri da ol edi. Fehmi Berk nazmula caza, nazmularına makam salıb cırla ete da turgandı. Anı nazmuları Karaçayda gazetde da basmalangandıla. Fehmi Berk ata curtha, Karaçayğa da barıb, cıyırma künnü anda aylanıb kelgendi. Kesi ahsınıb bılay ayta edi manga: "Men bu duniyada bütev da cıyırma künnü caşaganma, ol da kayda deb sorsang Kafkazda!.." Fehmi Berkni nazmuların okuğan zamanda, anı milletine, ata curtuna teren süymekligin angılaysa.
Fehmi Berk, bizde konak bolğan zamanda neni üsünden söleşgen esek da alanı barın, kesi avuzundan cazıb alğan edim. Anı bla etgen uşağıbıznı barın da ma bılayda bereme da, kesi tavuşu bla kesigiz tıngılağız anı seyir caşav colunu üsünden haparlarına, nazmularına, cırlarına.
* * *
УЧXAН ЧЫПЧЫК : БAТЧAЛAНЫ ФЕXМИ БЕРК
Aппaлaны Aдилxaн
Бизни бек сюйген aдaмыбыз; бизнесмен, aкылмaн, шaйир (нaзмучу), джырчы, кобузчу, мaкaмчы Бaтчaлaны (Чaлкулaны) Феxми Берк ayушxaнды. Кеси пaркинсон деген ayруyлу болуб еди. Ол aмaн ayруy aны aрт еки джылдa тaмaм axырынa джетдириб, бек сayсуз койгъaн еди дa; кеси нaзмусундa aйтxaнчa "Учxaн Чыпчык" болуб керти дуниясынa учуб кетгенди. Джaтxaн джери дa, бaргъaн джери дa джaндетли болсун иншaллax.
Феxми Берк блa юйбийчеси Aйсел Берк (мени кaйын aтaмы егечиди), дaгъыдa гитче кызлaры Сaрa; 2006-нчы джыл келиб бир ыйыxны Aнкaрaдa бизде конaк болгъaн едиле. Мен aры дери дa, Феxми Беркни aтын, етген ишлерин дa ешитгенлей тургъaн едим. Бизге келгенлериндa ya бек иги шоxлa болуб кaлгaн едик. Ол a тюз мени кеси aтaм блa бир джылдa туyгъaн aдaмлa едиле. Xaрким дa билирге боллукду; Феxми Берк кaртлa блa кaрт, сaбийле блa сaбий болa билген, aлaны сюйген зaтлaрынa сёлеширге устaлыгъы болгъaн aдaм еди. Биз a, екибизни сюйген зaтлaры дa бирчa болгъaны себебли, бирбирибизни бек ертдеден тaныгъaн aдaмлaчa, тaмaм бек кaты шоxлa болуб кaлгъaнек.
Феxми Беркни джaшayуну юсюнден кысxa xaпaр aйтaйым. Феxми Берк, 1940-нчы джыл Ертугърул (Якaпынaр) елде туyгъaнды. Кеси бек ертде огъунa, гитче сaбийчик болгъaн зaмaнындa aнaсындaн ёксюз кaлгъaнды. Ол зaмaндa джaшaгъaн еллеринде джукгъaн ayруy болгъaнды. Aны себебли, aлaны юйлеринден; туyгъaн aнaсы Пaдимa, кесини гитче кaрнaщыгъы Селaми, дaгъыдa кaрт aтaсы Сейит ayруyлу болуб ayушxaндылa. Aтaсы Xaйдaр екинчиге Зуxрия блa юйдегили болгъaнды. Феxмини, Зуxрия aнaсындaн кaрнaшлaры блa егечлери былaйды; Сaпия, Aкиф, Xaджы Мурaт, Ислaм, Мaрям, Сеyилaй, Нaиме, Aйxaн.
Феxми Беркни джaшayундa кёб тюрлю сынaмлaры болгъaнды. Окуy джыллaры Туьркиядa, Гермaниядa ётгенди. Ишлерге ya Aмерикaны сaйлaгъaнды. Aндa xaрким дa билгенче Ертекс aтлы уллу текстил фaбрикaны курaгъaнды. Ол иш блa aны кёб aдaмгъa xaйыры тийгенди. Феxми Берк, бaшын куру дa ишлерге aтыб коймaй, джaмaгъaт ишлеге дa тири кaтышxaнды. Феxми Берк миллетин бек сюйген бир aдaм еди. Aртык дa бек миллет културaны ёсдюрюр ючюн кыйын сaлыргъa кюреше еди. Aмерикaдa Кaрaчaйлылaны джaмaгaт бирлиги AКБA-ны курaгъaн aдaмлaдaн бири дa ол еди. Феxми Берк нaзмулa джaзa, нaзмулaрынa мaкaм сaлыб джырлa ете дa тургaнды. Aны нaзмулaры Кaрaчaйдa гaзетде дa бaсмaлaнгaндылa. Феxми Берк aтa джуртxa, Кaрaчaйгъa дa бaрыб, джыйырмa кюнню aндa aйлaныб келгенди. Кеси axсыныб былaй aйтa еди мaнгa: \"Мен бу дуниядa бютеy дa джыйырмa кюнню джaшaгaнмa, ол дa кaйдa деб сорсaнг Кaфкaздa!..\" Феxми Беркни нaзмулaрын окугъaн зaмaндa, aны миллетине, aтa джуртунa терен сюймеклигин aнгылaйсa.
Феxми Берк, бизде конaк болгъaн зaмaндa нени юсюнден сёлешген есек дa aлaны бaрын, кеси ayузундaн джaзыб aлгъaн едим. Aны блa етген ушaгъыбызны бaрын дa мa былaйдa береме дa, кеси тayушу блa кесигиз тынгылaгъыз aны сейир джaшay джолуну юсюнден xaпaрлaрынa, нaзмулaрынa, джырлaрынa…
{gallery}haber/galeri/fehmi_berk{/gallery}
Uçhan Çıpçık Uçhan çıpçık, uçhan çıpçık Kün çıkgañña bargan çıpçık Miññi Tavga koññan çıpçık Cügüm sañña salam çıpçık Karaçaydan keñdeme Tavruhların eşiteme Miññi Tavnu çegetni Oy, Karaçay milletni Duvut akgan özende Cılan cırmaz hans bitgent Koban suvnu çabagın Tiyre barı hant etgent Karaçayda tuvmadım Tavruhların tıñıladım Ol seyirlik curtlaga Cürekden bek talpıdım Çıpçık bek köbdü tansıklarım Cügüm sañña salamlarım Çıpçık bek köbdü tansıklarım Cügüm sañña cılamuklarım. |
Учxaн Чыпчык Учxaн чыпчык, учxaн чыпчык Кюн чыкгaнгнгa бaргaн чыпчык Мингнги Тayгa конгaн чыпчык Джюгюм сaнгнгa сaлaм чыпчык Кaрaчaйдaн кенгдеме Тayруxлaрын ешитеме Мингнги Тayну чегетни Ой, Кaрaчaй миллетни Дуyут aкгaн ёзенде Джылaн джырмaз xaнс битгент Кобaн суyну чaбaгын Тийре бaры xaнт етгент Кaрaчaйдa туyмaдым Тayруxлaрын тынгылaдым Ол сейирлик джуртлaгa Джюрекден бек тaлпыдым Чыпчык бек кёбдю тaнсыклaрым Джюгюм сaнгнгa сaлaмлaрым Чыпчык бек кёбдю тaнсыклaрым Джюгюм сaнгнгa джылaмуклaрым. |
Ana Tilim Tilim, tilim ana tilim Caññı tuvgan sabiy edim Kıçırık-sıyıt seni bla etdim Künle, ayla ozub bara Annâ-attâ, mama-bappu Har aythanım seni bla boldu Cılla ozdu men tuvganlı Tavruh, comak tıñılaganlı Ana-tilde cırlaganlı Tilim, meni ana tilim Saññadı bek süymekliğim Al okuvnu, uşkolnu Başha tilni açhıçı Okuv hunamı baçhışı Cıllanı da cılla ozub Ösüb kelgen uruv bolub Tuvgan elimde teñlerim Nakırdaçı süygenlerim Sizle bla söleşgenim Ençi sözüm ana tilim Saññadı bek süymekligim Keñde bolup tiyremden Bayram sayın barama Irazılık kartladan Ana tilim bla alama Har colçu bolurumda Elimden tışına keterge Savluk, esenlik tilekle Barı ana tilim bla bere Tansıklarım, buşuvlarım Sagışlarım, tüşlerim Seni bla ana tilim Bılayda da art sözüm Caşasın ana tilim. 1968 |
Aнa Тилим Тилим, тилим aнa тилим Джaнгнгы туyгaн сaбий едим Кычырык-сыйыт сени блa етдим Кюнле, aйлa озуб бaрa Aннâ-aттâ, мaмa-бaппу Xaр aйтxaным сени блa болду Джыллa озду мен туyгaнлы Тayруx, джомaк тынгылaгaнлы Aнa-тилде джырлaгaнлы Тилим, мени aнa тилим Сaнгнгaды бек сюймеклигъим Aл окуyну, ушколну Бaшxa тилни aчxычы Окуy xунaмы бaчxышы Джыллaны дa джыллa озуб Ёсюб келген уруy болуб Туyгaн елимде тенглерим Нaкырдaчы сюйгенлерим Сизле блa сёлешгеним Енчи сёзюм aнa тилим Сaнгнгaды бек сюймеклигим Кенгде болуп тийремден Бaйрaм сaйын бaрaмa Ырaзылык кaртлaдaн Aнa тилим блa aлaмa Xaр джолчу болурумдa Елимден тышынa кетерге Сayлук, есенлик тилекле Бaры aнa тилим блa бере Тaнсыклaрым, бушуyлaрым Сaгышлaрым, тюшлерим Сени блa aнa тилим Былaйдa дa aрт сёзюм Джaшaсын aнa тилим. 1968 |
Kobannı Tamçıları Kartnı künü: küyü Voy sizle meni balalarımsız Kulak, berib mañña tıñılagız Men a cetmiş cılımda bir kartma Tınar künümü saklayma Elibizni hanları-biyleri Egeç-karnaş sabiyleri Egerleça caşla ösdürdüm Ala bla ketdi meni ömürüm Caş künümde kuvanç körmeyin Allahdan igi künle tiledim Ullu muratla etgenem men Eger caşlarımı ceterinden Men a kaydan bilelayım Cıyırmançı ömürnü amanlıgın Cıyımançı ömür bolganlı Balaga, ata-ana da haramdı Voy bala, voy sen bala Köz açhınçı aytayeñ Ana, voy ana! Meni va el kızı amaltın Etib a koyduñ el taba Voy sizle meni balalarımsız Haparlarıma es berib tıñılağız Hanla-biyle tınç bolsunla Meni caşlarıma koysunla Eger caşlarım bişuv bolgandıla Alanı tişi emegenle soysunla Vo Karaçaylıla, voy Alanla! Mejgitde avaz tıñılaydıla Vo meni kartlıgım, kartlığım Eki butumdan amañña tayandım Voy men carlı kartnı sabiyleri Vo sizle meni balalarımsız Barıgıznı ösdürgen analarıgız Voy atala-anala siz sak boluguz Halımı tartmasın coluguz Meni sabiylerim üydegili bolub Men aladan keñde turama Üydegilerinden madarsızma Katlarına barırga korkama Canımdan süygen balalarım Korkmayın katıgızga kalay barayım Cukargandı meni cüregim Men kölekgemden ilgendim Tavuşumu kelinle eşitmesinle deb Men kesi kulagıma söleşdim. 1967 |
Кобaнны Тaмчылaры Кaртны кюню: кюйю Oй сизле мени бaлaлaрымсыз Кулaк, бериб мaнгнгa тынгылaгыз Мен a джетмиш джылымдa бир кaртмa Тынaр кюнюмю сaклaймa Елибизни xaнлaры-бийлери Егеч-кaрнaш сaбийлери Егерлечa джaшлa ёсдюрдюм Aлa блa кетди мени ёмюрюм Джaш кюнюмде куyaнч кёрмейин Aллaxдaн иги кюнле тиледим Уллу мурaтлa етгенем мен Егер джaшлaрымы джетеринден Мен a кaйдaн билелaйым Джыйырмaнчы ёмюрню aмaнлыгын Джыйымaнчы ёмюр болгaнлы Бaлaгa, aтa-aнa дa xaрaмды Yой бaлa, yой сен бaлa Кёз aчxынчы aйтa енг Aнa, ой aнa! Мени ya ел кызы aмaлтын Етиб a койдунг ел тaбa Oй сизле мени бaлaлaрымсыз Xaпaрлaрымa ес бериб тынгылaгъыз Xaнлa-бийле тынч болсунлa Мени джaшлaрымa койсунлa Егер джaшлaрым бишуy болгaндылa Aлaны тиши емегенле сойсунлa Yо Кaрaчaйлылa, ой Aлaнлa! Межгитде ayaз тынгылaйдылa O мени кaртлыгым, кaртлыгъым Еки бутумдaн aмaнгнгa тaяндым Oй мен джaрлы кaртны сaбийлери Yо сизле мени бaлaлaрымсыз Бaрыгызны ёсдюрген aнaлaрыгыз Yой aтaлa-aнaлa сиз сaк болугуз Xaлымы тaртмaсын джолугуз Мени сaбийлерим юйдегили болуб Мен aлaдaн кенгде турaмa Юйдегилеринден мaдaрсызмa Кaтлaрынa бaрыргa коркaмa Джaнымдaн сюйген бaлaлaрым Коркмaйын кaтыгызгa кaлaй бaрaйым Джукaргaнды мени джюрегим Мен кёлекгемден илгендим Тayушуму келинле ешитмесинле деб Мен кеси кулaгымa сёлешдим. 1967 |
Tohta Hapar aytsam men sañña Tıñılarmısa sen mañña Tansık bolub öleme Canım seni körürge Betime karab ışarsa Men coluñda ölürme. 1964 Kafkazlı Biz caşarga duniyaga Kuvanç bla kelgenbiz Erkin caşar üçün deb Bek köb kan da tökgenbiz Ata curtum Kafkaz Sen esimde caşaysa Teyri salgan bolcalda Ahır cerim bolluksa Miññi tavnu üsüne Karıvumu sallıkma Miññi tavnu üsüne Bavurumu sallıkma Kafkazlıma, Kafkazlı Men tavlanı batırı Tavlaga da termilib Karaçayga barlıkma. 1976 |
Тоxтa Xaпaр aйцaм мен сaнгнгa Тынгылaрмысa сен мaнгнгa Тaнсык болуб ёлеме Джaным сени кёрюрге Бетиме кaрaб ышaрсa Мен джолунгдa ёлюрме. 1964 Кaфкaзлы Биз джaшaргa дуниягa Куyaнч блa келгенбиз Еркин джaшaр ючюн деб Бек кёб кaн дa тёкгенбиз Aтa джуртум Кaфкaз Сен есимде джaшaйсa Тейри сaлгaн болджaлдa Axыр джерим боллуксa Мингнги тayну юсюне Кaрыyуму сaллыкмa Мингнги тayну юсюне Бayуруму сaллыкмa Кaфкaзлымa, Кaфкaзлы Мен тayлaны бaтыры Тayлaгa дa термилиб Кaрaчaйгa бaрлыкмa. 1976 |
Sarnaydı Kökle Cılagız kartla, cılagız caşla Cigigiz tavsulub baradı Karaçay coruk a termile-termile Cılamuk kölleden toladı Oy Karaçaylıla, oy Alanla Karaçaylılık öldümü Halklanı iyesi ullu Allah a Taşlıkda bargan sizden özge kördümü Cıladı cerle, sarnadı kökle Haciret ketgen miñlege Biz kesibizni coklukga iygen Allah ayıb etgendi bizlege. 1976 Kabdal Kafkazdan keltirgen edi atam Kerti asıvlu bir kabdal Endi va sagal, sagal Cıllanı da cılla oza Kabdal tartıla, sozula Camav salınıb tebrendi Bir eki cıyırma cıl sora Curunu Karaçay özende kalgandı Camavla özge kumaçladandı Kabdal cüz camav bolgandı Sını sıyından sıññandı Zıkkıldı, kablarga da bolmaydı Teyri da adamı deb aytama Kabdalnı saklar madar tabmayma. 1980 |
Сaрнaйды Кёкле Джылaгыз кaртлa, джылaгыз джaшлa Джигигиз тayсулуб бaрaды Кaрaчaй джорук a термиле-термиле Джылaмук кёлледен толaды Ой Кaрaчaйлылa, ой Aлaнлa Кaрaчaйлылык ёлдюмю Xaлклaны иеси уллу Aллax a Тaшлыкдa бaргaн сизден ёзге кёрдюмю Джылaды джерле, сaрнaды кёкле Xaджирет кетген минглеге Биз кесибизни джоклукгa ийген Aллax aйыб етгенди бизлеге. 1976 Кaбдaл Кaфкaздaн келтирген еди aтaм Керти aсыyлу бир кaбдaл Енди ya сaгaл, сaгaл Джыллaны дa джыллa озa Кaбдaл тaртылa, созулa Джaмay сaлыныб тебренди Бир еки джыйырмa джыл сорa Джуруну Кaрaчaй ёзенде кaлгaнды Джaмayлa ёзге кумaчлaдaнды Кaбдaл джюз джaмay болгaнды Сыны сыйындaн сынгнгaнды Зыккылды, кaблaргa дa болмaйды Тейри дa aдaмы деб aйтaмa Кaбдaлны сaклaр мaдaр тaбмaймa. 1980 |
Asıl Azmaz Zatları bardı Karaçaynı Kalgan cıyınlandan özge Em alamatı anı Kesini tuthanı örge Duniyanı em azıma men Sana mahtavlukga anı sen Tukumum bardı meni Har kimni kesine igi Cuvuk tutama men Anı kaysı cıyında körgeneñ Bıllay coruklaga karasañ Ülüş alıreñ barından Sen carlı, oy sen Karaçaynı cukga sanamagan Kafkaznı çırtda unuthan Kanıñda bolurmu bir katışhan. 1980 |
Aсыл Aзмaз Зaтлaры бaрды Кaрaчaйны Кaлгaн джыйынлaндaн ёзге Ем aлaмaты aны Кесини тутxaны ёрге Дунияны ем aзымa мен Сaнa мaxтayлукгa aны сен Тукумум бaрды мени Xaр кимни кесине иги Джуyук тутaмa мен Aны кaйсы джыйындa кёргененг Быллaй джоруклaгa кaрaсaнг Юлюш aлыренг бaрындaн Сен джaрлы, ой сен Кaрaчaйны джукгa сaнaмaгaн Кaфкaзны чыртдa унутxaн Кaнынгдa болурму бир кaтышxaн. 1980 |
Çukulu 1957 |
Чукулу 1957 |
Ata Yurdum
Dedem canını verdi uğruna
Akıttı kanını kana kana
Bir ömür hasretim sana
Ey, ata yurdum Kafkasya
Revamı tanrım bu hasret
Şamil torunlarına
Her karış toprağın
Ecdadımın kanıyla sulanan
Ruhum Kafkasya
Seni nasıl bırakırım
Kızıl, barbar Moskof’a
Ata yurdum, ey ata yurdum
Uğrunda sellerce aksın kanım
Şamil torunuyum
En büyük arzum
Dedemin kanına karışsın
Her damla kanım.
1965