Off Canvas sidebar is empty

Edebiyat

Karaçay Malkar Edebiyatı ile ilgili Makaleler

FATİMAT

Ertde, burun zamanlada, bir elde bir hannı katını bolgandı. Ol katın bir küzgüge karagandı da: - Duniyanı başında menden aruv bolurmu? - degende, küzgü artından bir zat: - Da senden aruv a Fatimat dep öksüz kız bardı; anı bir ciyagı ayça, bir ciyagı wa künça carıtadı, kesi da bu elde caşaydı, - degendi. Ol hannı va bir kurthası bolgandı da, hannı katını kurthanı çakırıp: Bu elde bir kız bardı, ol kıznı duniyadan kalay bla koratayık? Bir amal tap, - dep kıshandı. Kurtha: - Da sen endi «kıyın avruyma» dep cat. Darman derle, sen a kurthaga aytıgız derse, ala manga kelsele men a: «Bu elde Fatimat dep bir ciyagı ayça, bir ciyagı künça cıltıragan bir öksüz kız bardı da anı kanından bir tamıçı keltirip içirsegiz, sav bollukdu» desem, ala anı koratırla, dep kurtha ol aman akılnı caraşdırgan edi.

Hannı katını kıyın avruydu, öledi dep hapar çıkdı. Da darman dep izlegenlerinde, darman ustaga kurthanı çakırgan edile. Kurtha: - Bu elde bir ciyagı ayça, bir ciyagı künça cana, Fatimat dep öksüz kız bardı da, ol kıznı kesip, kanından bir tamıçını keltirip içirsegiz, sav bollukdu, - dedi. Olsagat han karavaşlarına elde it öltürüvçüleni tabarga, çakırırga dep, buyruk beredi. İt tutuvçulanı çakırdıla. Alaga: «Busagatdan ol aytılgan kıznı, Fatimatnı kesip, kanından bir tamıçını alıp, kelirge», dep buyurdu. Ala terk oguna elge cayılıp, Fatimatnı tabıp, elden bir canına çıgardıla. Fatimat bir zat da bilmey edi. Ol kızçıknı betini nürü asırı aruv tögülgeninden, ol asırı bek aruv carıthandan, ala anı öltürürge közleri kıymay, Fatimatha bılay aytadıla:  Da biz seni öltürürge keltirgenbiz, alay biz seni bılayda öltürmey koyabız. Ekinçi bu elge, bu curtha kelseng a, senden da cok bizge hayır, bizden da cok sanga hayır, degendile. Fatimat:

- Da sav boluguz, siz manga allay bir cazıksındıgız esegiz, bir da korkmagız, men bu curtha ayagımı basdırmam, - dep, col köl alıp ketdi.

Ol da elden çıgıp ketgenley, it tutuvçula olsagat bir itni urup öltürüp, kanından tamıçı ol katınga eltgen edile. Katın kan tamıçını calaydı, kıznı kanı sunup:  - Oh, oh, - dep ahsındı. Yeledi dep avrugan katın olsagat oguna sav boldu. Fatimat alaydan ketip, uzak col bara ketgenden sora bir ullu agaçnı içinde, bir aruv özende, asırı kiyik tükden tuman bashanlay bolup, koşlarını başı da kiyik terile bla cabılıp, ceti da karındaşnı koşlarına tüşgen edi. Anı körgende, karındaşla barı birden:

- Ma allah bizge egeç berdi, - dep Fatimatnı sıylı egeç etip, kuçakladıla.

Ceti da karındaşnı va kesleri bla itlerinden sora, bir zatları coq edi. Altısı altı itni da alıp, uvga ketivçü edile, kiçi karındaş a Fatimatha karay, üyde kalıvçu edi. Bir kün, ala da alay uvga ketgenley, Fatimat ceti tükenge da kirip aylanıp, izlep bir aruv kumaç tabıp, andan cetisine da başdan ayak kiyim etgendi. Da, ingirlikde, kiyimlerin alıp, kesi da omak kiyinip, karındaşlarını allarına barganda, asırı aruvdan karındaşları kıynalıp tanıgan edile. Kiyimle caşla-nı barısına da önçelep etgença bolgandıla. Barısı da kiyimlerin kiygendile. Fatimatnı asırı bek süygenden ingirde uvdan kelsele: «Fatimatha kim alga», dep çabıp, kuçaklavçu edile. Ol bıstırlanı alay aruv etgenli va bütün da bek süyüp, bütün ullu tansıklay edile. Alay, köp zaman turgandan sora, biyagı hannı katını küzgüge karap:  - Oh, duniyada menden aruv bolurmu? - dep sorganda, biyagı küzgünü artından bir tavuş:

- Da senden aruv bir bardı, sabiylikden oguna bir ciyagı künça, bir ciyagı ayça carıthan bir öksüz  kızçık Fatimat dep, kesi va ullu agaçnı ullu özende ceti da karındaşha egeç bolup turadı, - dep cuvaplagandı. Sora hannı katını kurthanı çakırıp, açıvlanıp:

- Alıka da biyagı kız ölmegendi. Ma ol cerde ceti da karındaşha egeç bolup turadı, - degeninde, qurtha anı duniyadan koratmay, ekinçi beri kaytıp kelmezge aytıp, çıgıp ketdi. Kurtha, kart katın sıfatlı bolup, bara-bara ketgendi da ol kız caşagan cerlege cete bolurma, dep işekli bolganda, otunçukla cıygan kibik ete barganlay, uvga bara turgan karındaşlaga tübegendi. Ortançılarını iti çabıp, kurthanı talarga başlagandı. Ortançı aythandı:

- Talarga koyuguz, meni itim hatasızga tiymevçüdü degendi, alay bolganlıqğa, itni ayırıp, talarga koymagandıla. Kalganları aythanlarına ol da boyun salgandı. «Ma allah bizge ana berdi» dep, ayagın cerge cetdirmey, üyge eltgen edile.

Karındaşla biyagı Fatimatnı biyagıça sıylı körüp, kuvanıp, caşay edile. Kurtha katın Fatimatha bir aman zat kapdırgandı. Fatimat artına avgan bla «endi öldü» dep, kuvanıp, hannı katınına barıp haparın aythandı. Hannı katını da kuvanç etip, kurtha alay macarganı üçün, kurthanı caragança aşatıp, içirip, cibergen edi. Bir belek zaman caşagandan sora hannı katını biyagı küzgüge karap:

- Duniyanı başında menden aruv can bolurmu? - degende, küzgünü artından bir zat:

- Da senden aruv va bir bardı: sabiylikden oguna bir ciyagı ayça, bir ciyagı da künça cıltıragan öksüz kızçık, ullu agaçnı içinde aruv talada ceti da karındaşha da egeçlik etip turadı, - dep cuvaplagandı.

Hannı katını, açuvlanıp, cüregi atılırga cetip, kurthasın çakırıp:

- Sen ol kıznı entda da öltürmegense, anı öltürmey caşav cokdu! - dep kıçırırga kalgandı. Ol zamanda kurtha:  - Ne ölürme, ne anı ahırın eterme, - dep, biyagı cerge tebiregen edi.

Biyagı kurtha erttenlikde, kart kişi sıfatda kiyinip, karındaşlanı uvga barır collarında cetip, alayda tohtagandı. Col canında congurçha cıygan kibik ete turganlay, anga karındaşla, bek kiçilerin da üyde koyup, uvga bara turganlay, anga tübegendile. Ortançılarını itleri talap tebiregendi. Ortançı:

- Ey, talama koyuguz , meni itim hatasız adamga tiymevçüdü», - dep kıçırgandı. Birsile va, çabıp, itni kıstap:  - Ma allah berdi, ata tapdık, - dep kuvanıp, keslerini birgelerine üyge eltgendile.

Erttenlikde koşnu töben canında bir oyulgan cerçigi bar edi da, anı da işlep çıkgan edi. Da andan sora caşla bütün da ullu kuvangan edile. Bir kün kartha «Fatimatha da igi karay tur» dep, ketgen edile. Ala da uvga ozganlay, kurtha, ol Fatimatlanı katlarında caşavçu kart kibik, kesin alay sundurup, Fatimatha:

- Sen meni tanımaymısa, kızım? Men ol sizni katıgızda caşavçu ak sakallı kişime da. Kel, üyge keteyik, mında nek turasa?dep kıznı aldap tebiregendi.

Ol kün bolmasa va kiçi caşnı caratılganlı allından kiyik atlamagan edi. Alay, ol kün a tüz da allından bir kiyik kaçıp çıkgan edi. Kiyik da kaça, kiçi karındaş da kuva, ullu sırtladan ava, ullu kolladan öte, teren agaçha kirgendile. Kiçi karındaş anı, şkok bla da atmay, kuva ketip, agaç içinde cetip, art ayagından tuthandı. Caralı bolgan kiyikni, sırtına kötürüp ullu agaçnı içinde bir gitçe colçuk bla bara turganlay, bir adam ayak tavuş eşitip, kiyikni da alay catdırıp, şkoknu içine da ok salıp, hazır bolup tohtagandı. Ol da alay tohtaganlay, Fatimatçık bla «kart ataları» inçge colçukga çıkdıla. Alayga deri alda kurtha kelgen edi, alayda va: «Endi urayım da öltüreyim», dep, artına ötgen edi.

Alanı körgende, kiçi karındaş ullu seyirge kalgandı Alanı anı tap iş bolmaganın cüregi angılap, ilişanga kurthanı mangılayın tutdurgandı. Kurtha betin da algasındırıp: Fatimatnı öltüreyim dep, koluna bir ullu kazık algandı. Sora ururga kazıknı örge kötürgenley, kurthanı ertteden ilişanga alıp turgan kiçi karındaş sampaldan basıp, kıznı urgunçu kurthanı kaplagandı. Bilmey turganlay sadak atılganga Fatimatçıknı da künça cangan betçigi, asırı korkgandan ak kagıtça agargandı. Olsagat kiçi karındaş kiyikni da alıp, colga tüşüp, Fatimatçıknı katına barganında, Fatimat anı tanıp, katı kuçaklagandı. Fatimat:

- Kim öltürdü, ne öltürdü? - dep kaygı bolgandı.

Caş anga haparnı aytıp angılathandı. Haram cürek kart kurthanı da ölügün col tübüne atıp, ekisi da sav kiyikni da alıp, üyge barganlarında, karındaşla da kelip, ekisini kaygıysın ete tura edile. Haparların aythandan sora, sav kiyikni körgüztgenlerinde, bek ullu seyir bolgandıla.

Alay bla karındaşla artda, Fatimatçıknı da adamga ışanmay, har kün sayın kiçi caşnı üyde koyup, kalganları va uvga cürüp, aşap-caşap turgandıla.

Alay hannı katını kurthanı ne kadar saklasa da, kurtha kaytıp kelmegendi. Ölgen kurtha kayrı kaytıp kellik edi. Alay biyagı bir kün, biyagı kız ölgen bolmazmı - dep, biyagı küzgüge karap:

- Oh, duniyada menden aruv can bolurmu? - degende, anga cuvapha küzgünü artından:

- Da senden aruv a bir bardı, sabiylikden oguna bir ciyagı ayça, bir ciyagı künça carıthan, Fatimat dep bir öksüz kızçıkdı. Ma ol bügün da ullu agaçnı içinde, aruv özenni ortasında ceti da karındaşha da egeçlik etip turadı, - degendi.

Hannı katını va açıvdan ölüp kala edi. Assırı adırgı etgeninden, olturup cerinde çıdayalmay tohtağan edi. Bar amalın tavusup, askerni cıyıp, kurap, sav-utlandırıp, ullu agaçnı içinde aruv talada caşagan karındaşla bla uruş eterge, sora Fatimatnı öltürürge tebiregendi.

Bir erttenlikde tang bek aruv edi, kökde bir da bulut kalmagan edi. Karındaşla uvga barırga ertte turgan edile. Bir kızıl çıpçık a kelip, alanı allarında konup, «çu-uyt!» - dep cırlay edi. Karındaşla anı eslep: «Ne ese da bir palah bardı», dep, uvga da barmay, koşda kalgan edile. Kiçi caşnı karavçu cerge cibergen edile. Ol barıp, kesini ertteden şagırey bolgan, ullu butaklı terekge minip karaganında, ullu asker cetip kele edi. Caş, erlay tüşüp, artha kuvulup barıp, askerni kelgen haparın aythandı. Olsagat uruş kereklerin, şkok ot, ok taphanların bir da koymay karavçu cerge eltgen edile.

Hazırlanıp, askerni allın saklay edile. Askerni bek allında hannı caşı kele edi. Karındaşla cetisi da şkok atarga cathan edile. Fatimatçık a alaga kerekli zatnı tapdırırga hazır edi. Karındaşla askerni, halknı kırmaz üçün, kan tökmez üçün, öltürmez üçün: «Tohtagız, kelmegiz, kelsegiz da urlukbuz», degen maganada, tamata karındaş kökge atdırgan edi. Şkok atılgan bla, asırı korkgandan hannı caşını kolundan tüşgen edi, asker da tohtagan edi Hannı caşı askerni art canına barıp:

- Hahay, alga! - dep kıçıra edi. Kesi da korkgandan cerinden tepmey edi. Ol zamanda asker tebiredi, karındaşla cibermezden boldula. Uruş başlandı. Hannı caşı algarak sekirip:

- Oy amanla, kan berip, kan alıv! - dep, halknı alga kozutup, kesi artha kaçarga umut etgenley, kiçi karındaş sadakga uzalıp:  - Da halknı entda da bir alda, - dep, atıp tüz da mangılayından urup, atdan çüeltgen edi. Asker ne bir da ayamay küreşse da cerge bavurlanıp ilişanlagan cigitle askerden bir kavumun kırgan edile.

Askerni kaytıp kelgenin körgende, han em anı katını «karındaşlanı, Fatimatnı horlap, öltürüp keledile», dep, kuvangan edile. Alay, sediregen askerni körgende va, kuvançları cilavga burulgan edi  Elde ullu buşuv bolup bir ıyık turgan edile Elde köpleni üyüne kan cavgan edi. Köpleni üyürleri cangız kişileri, cangız caşları ölüp, köple cilav bolgan edile.
 Karındaşla da, bir ciyagı ayça, bir ciyagı künça carıthan Fatimatçıknı da sıylı egeç etip, ullu agaçnı içinde aruv talada aşap, caşap kalgandıla.

kamatur.org

Karaçay Malkar Türkiye

Login

{loadmoduleid ? string:? string:? string:? string:? string:? string:? string:? string:? string:? string:261 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?}