Tañnı töben canı az belgi berirge Tögerekni askerle aldıla. Atala, karnaşla Barı da uruşda, Bizge ne kıyınlık saldıla! Tavuk kıçırıgı, sabiy cilyaganı Cürek cavuñu aşay turalla.  Oy, kart kişileni, tişirıvlanı Uşkok kalak bla uralla. Kıyınalıp işlegen bizni collarıbız Kaldıla bukulap, çars etip. Carlı Karaçaynı koratıp baralla, Bu Kavkaz tavladan tas etip. Bizni curtubuzdan sibirip baralla, "Studebekerle" küçlü duvulday. Ay, carlı Kavkazım, sen kalıp ketgense, Narat terekleriñ şuvulday. Koylanı sürgença, bu biz carlılanı, Kuvup, vagonlaga cıyalla. Bıllay kıyınlıknı körüp, kötüralmay, Ay da, kün da birden cilyayla.

MİÑÑİ  TAVUBUZ  BİZGE  CILAY  KALDI

Tañnı töben canı az belgi berirge
Tögerekni askerle aldıla.
Atala, karnaşla - barı da uruşda,
Bizge ne kıyınlık saldıla!

Tavuk kıçırıgı, sabiy cilyaganı
Cürek cavuñu aşay turalla.
Oy, kart kişileni, tişirıvlanı
Uşkok kalak bla uralla.

Kıyınalıp işlegen bizni collarıbız
Kaldıla bukulap, çars etip.
Carlı Karaçaynı koratıp baralla,
Bu Kavkaz tavladan tas etip.

Bizni curtubuzdan sibirip baralla,
"Studebekerle" küçlü duvulday.
Ay, carlı Kavkazım, sen kalıp ketgense,
Narat terekleriñ şuvulday.

Koylanı sürgença, bu biz carlılanı,
Kuvup, vagonlaga cıyalla.
Bıllay kıyınlıknı körüp, kötüralmay,
Ay da, kün da birden cilyayla.

Oy, Miñi tavubuz bizge cilyay kaldı,
Ol ak sakalın da suv etip.
Mından nek koratıp baradıla bizni,
Günyahıbız bolmay, kuv etip?

Karaçay Kobanı karalıp cilyaydı:
"Meni Karaçayım ketdi",- dep.
Ol ızıbızdan bir mugur bolup kaldı:
"Ne ullu kıyınlık cetdi!" - dep.

Bu kıyınlıklanı kötürüp turalmay,
Bügülüp, cilyayla terekle.
Hucu kaldıla da, baytamal boldula
Karaçayda kolan iynekle.

Sırtlada, kollada uluy aylanalla
Ullu Karaçaynı itleri.
Kaysı milletlege aş-azık boldula
Kıynalıp macargan mülkleri?

Biz ketgenli  kurup kalgandıla, deydi,
Kara suvla, cerge cutula.
Sav Şimal Kavkazga çaçıldıla, deydi,
Karaçaydan kalgan cılkıla.

Bizni üyleribiz kalıp ketgendile,
Eşikle artlarından tartılıp.
Carlı Karaçayım eki teñ bolgandı,
Aşsız-suvsuz cerge atılıp.

KARAÇAYNI KÜYÜ

Bir miñ toguz cüz kırk üçünçü cılda
Noyabr aynı al künleri.
Men, cırlamayın a, cilyap bir aytayım
Köçgen Karaçaynı küylerin.

Tuvgan da elinden, ösgen da cerinden
Köçürülgen carlı Karaçay.
Milletle içinde, oy, milletlik atı
Öçürülgen carlı Karaçay.

Cay caylıklarından, kış
kışlıklarından,
Ol ullu Biyçesın sırtından,
Sen, can bla tömmek ayırılgan kibik,
Ayırıldıñ Ata curtuñdan.

Curtuñdan köçüp, ot ciltiniñ öçülüp,
Kayrı da barasa, Karaçay?
Terkde, teñizdemi, tavdamı, tüzdemi,
Kayda va kalasa, Karaçay?

Ata tıpırından, ana cılıvundan
Ayırılgan carlı Karaçay.
"Bandit" at atalıp, ömürlük türmege
Colun salgan carlı Karaçay.

Miñi tav koynundan, Koban a boynundan
Tüp etilgen carlı Karaçay.
Canıñ savlukda, ölgenñe teñ bolup,
Küyü etilgen carlı Karaçay.

Tañ alasında, oy, askerçi soldatla
Eşikleni katı kakdıla.
Üyleden çıgarıp, kirit orunlaga
Bir kara kiritle takdıla.

Askerçi soldatla - ibilis suratla,
Sormayın, üylege kirdile.
Süñü uçu bla, savut küçü bla
Allarına salıp, sürdüle.

Cavlanı sürgenley, süredile bizni
Zakonsuz, kagıtsız-kalamsız.
Kart kişile cilyay, tişirıvla sarnay,
Colga biz çıgabız amalsız.

Ata curtubuzdan biz çıgıp barabız,
Sanalganbız kıral cavlaga.
Kıbılaga karap: "Sav kalıgız!" - dedik
Şorha suvla bla tavlaga.

Savutlu askerle, üyleden çıgarıp,
Tögeregibizni tıydıla.
Mallanı sürgença, terk sürüp keltirip,
Temir vagonlaga cıydıla.

Bizni cer üsünde koyarık bolmazla,
Kuyarık bolurla teñizge.
Etilgen zorluknu, bar kıyınlıklanı
Aytıp aytalmayma men sizge.

Da, bıllay kıyınlık bizge kaydan tüşdü,
Kökden tüşgen kibik eliya?
Bu kıyınlıklanı bizge cetdirdile
Stalin "atbız", Beriya.

Kök da küküredi, cer da titiredi,
Kan cilyamuk cavdu tavlada.
İtle ıstavuatda tavga, taşha uluy,
Sürüvle kaldıla bavlada.

Buzovla kaldıla bir açı kıçıra,
İynekle kaldıla öküre.
Carlı iyeleri ketip baradıla,
Küe-bişe, kanla kekire.

Cılkı sürüvle da kalıb a ketdile
Tavda cılkıçısız, atçısız.
Oy, biz cazıkla va kalay bolup kaldık
Bılay boluşluksuz, cakçısız?

Kayrı kelgenbiz, kayrı cetdirdile?
Vagon eşikleni açdıla.
Uzak Aziyanı, kum tüzlerine,
Kuş tügünley etip, çaçdıla.

Biz bu kıralnı balaları edik,
Kıral bizni etdi nek öge?
Atala, anala - zorluk, açlık çege,
Caşla - kıral üçün kan tege.

Bu kum tüzlege tögülgen tavlula -
Calan ayak, çarık-çabırsız.
İlipin ızga kömülgen carlıla -
Sın taşsız, kebinsiz, kabırsız

Karaçay, senden kalgan ırıshıdan
Birle - toyup, birle - semire.
Kömülmey turgan carlı tavlulanı -
Kuşla çaça, itle kemire.

Taphan balaların kum tüzge köme,
Sarnay kalgan carlı anala.
Ölgen analanı öşünlerin eme,
Cilyay turgan öksüz balala.

Cilyavluk bolgan a carlı Karaçayga
Busliyman halk barı cilyasın.
Bu kıyınlıklanı bizge va sınathan,
Bizniça, kıyınlık sınasın!

SEMENLANI SIMAYIL

(1891-1981)

TANSIKLAV CIR

Men, tansık bolup, kelgenme, teñle,
Uçkulan başı tavlaga.
Men cılı salam bereme endi,
Ölgenle kalıp, savlaga.

Oy, taşın calap, suvun içeyik
Bu özenleni, cerleni.
Sıylı atların küyge salayık
Tışında can bergenleni.

Şam Karaçayım, kuçak cayayım,
Seni terslikden koruvlay!
Da calanayak bir aylanayım,
Kim sav kaytdı dep, soruvlay!

Tuzlu cilyamuk betimi cuva,
Öksüzle bla cilyayım.
Oy, keñde kalgan ölgenlege atap,
Cer saylap, sın taş salayım.

Marat terekni cibek çaçına
Türtüden inci tizeyim,
Tav eteginde atılıp kalgan
Kabır topraknı izleyim.

Kıyınlık çekgen bu carlı halkga
Köz açdıra, cır aytayım.
Kayda bolsam da, ahır künümde,
Oy, bu cerlege kaytayım!

Oy, Ata curtum, sıylı Karaçay,
Men kuvanñandan cilyayma.
Uzakdan kelip, tansıkdan küyüp,
Cürek taralıp, cırlayma.

KAYTHAN KÜN HALKIMA

Ontört cılnı cer tırnaklap caşagan,
Cilyamuk bla gırcınnı teñ aşagan,
Sarnaysa sen, tav curtuñu iynaklay,
Carlı halkım, oy, caralı Karaçay!

Adamlarıñ Aziyada kaldıla,
Cüreklege ketmez avuruv saldıla,
Kabırlarıñ kum tüzlede sınsızlay,
Ulanlarıñ kazavatda ızsızlay.

Ol cıllada can bergenle kaytmazla,
Tavlarına tansık salam aytmazla,
Mahar suvdan bavurlanıp içmezle,
Savla etgen bu küyleni eşitmezle.

Ol cıllanı kan ızları keberle,
Allah aytsa, ulanlarıñ ceterle,
Sen cırlarsa tavlarıñda algınlay,
Carlı halkım, oy, caralı Karaçay!

Ölgeniñe canet üynü bagışlay,
Savlarıñı caşav colga algışlay,
Men aythança, cilyamuguñ cıltıray,
Ayt orayda, oy, caralı Karaçay!

BAZAR KÜN

Karap turama Cambul bazarga,
Kölüm cetipdi tamam azarga,
Carlı Karaçay nek keldi beri,
Talavul bolup ırıshısı, ceri?

Har biri, birer dıgalas etip,
Satıv etelle, cazıklık cetip.
Men da tileyme, alaga karay:
YA Allah, sen ber bu halkga kolay!

Men da - bılanı içinde biri,
Cuma kılama, mecgitge cürüp.
"Kimse?" - dep, bir da sormaydı kişi.
Karaçaylıma - oldu bedişim.

Bir kün komendant, mecgitge kirip,
Tuthaned meni, aradan tintip.
Onkünlük azap salganed türme,
San ezilgened, bolmayın hurmet.

Aham Mekkyada, kart atam da anda,
Carlı anam ese - kazah kabırda.
Beri kelgenbiz, ne sıy? Ne baga?
Kimge kerekbiz biz Kazahstanda?

Eşit, Allahım, tilek sözümü,
Kızganma bizden nasıp kezivnü!
Kaytıv nasıpnı ber kartha, caşha,
Tük çıgarça töñeregen taşha!

Artıklıklanı körese kesiñ,
Et dep, erkinlik berese kesiñ.
Köre turasa zaravatlıknı,
İncitme endi bu carlı halknı.

Tersni tersligin, tüznü tüzlügün
Ber, kaytar halknı kalgan üzügün.
Karaçaylıga tapdır tıpırın,
Koyma bu cerde anı kabırın!..

TİLEK

Bu duniya - bir sadak uçhan töreley,
Ötgen künüm - canıp ketgen örtenley,
Az ömürüm - konaklıkga kelgenley,
Etgen işim - teñizge taş ketgenley.

Oy, kün desem - men cetalmaz uzakda,
Oy, cer desem - ayak tüpde, tuzakda,
Halkım desem - köçüvülde, açlıkda...
Ber, Allahım, caşar kibik karıvnu!

KÖÇKÜNÇÜLÜK KÜNÜMDE

Seyir duniya, canñan culduz,
Tiygen kün -
Barısı da bizni edi,
Köçgünçün.
Cürüteek igi umutla,
Adetle,
Talpınayek caşav degen
Cannetge.

Endi kadar bizge sırtın
Burgandı,
Hını cazıv sıyrat kepür
Kurgandı,
Açı buyruk Moskvadan
Kelgendi,
Sabiy, kart da ayak üsge
Minñendi.

Umut ullu, nasıp dıkkı
Halkıma,
"Bandit", "kadet" atadıla
Atına,
Bügün bizge Mahtav da cok,
Sıy da cok,
Bügün bizge azık da cok,
Üy da cok.

Ata curtdan kıstadıla,
Curt da cok,
İgilikden umut etiv
Çırt da cok,
Vagonlada ışarmaybız,
Külmeybiz,
Kırlıkmılla, kallıkmılla? -
Bilmeybiz.

Kayrı eltelle? - Söleşirge
Oñuñ cok,
Kimge sorgun? Tüzün bilgen
Kişi cok.
Bir - teñizge tögüllüksüz,
Deydile,
Bir - Kıtayga berilliksiz,
Deydile.

Ölgenleni caşırmayın
Bolmaydı,
Milisala atdırmayın
Koymayla.
Kör kazarga, asırarga
Zaman cok,
Ölügüñü taşla da ket,
Amal cok.

Bir ölüknü tüşürdüle
Vagondan,
Küreşelle kabır çuñur
Eterge.
Kıçıradı maşinanı
Bugası...
Buyruk boldu alay koyup
Keterge.

Adamlanı, tüşürmeyin,
Tıydıla,
Tüşgenleni ızlarına
Cıydıla.
Murdar buga aşıgadı
Tebrerge,
Eki kızı unamayla
Minerge.

Kerohladan korgaşınle
Çıkdıla,
Ekisin da cerge-cerge
Cıkdıla.
Buga ketdi, cañız ölük
Üç boldu,
Bu artıklık cüreklege
Küç boldu.

Cahanimge öretinley
Kirdik dep,
Sarnaydıla tişirıvla
Sarında,
Kıral bkzge bergen igi
Zatların
Kusdurgandı birin koymay
Barın da.

Izıbızdan tavla sarın
Saldıla,
Mallarıbız hucu-hucu
Kaldıla.
İtleribiz uzun sozup
Ululla,
Karaçayda kallay elle
Kurulla!

Betsiz zamam, nek etese
Zalimlik?
Nek bolgandı bizni bla
Arañ tik?
Kimdi seni onovuñu
Cürütgen?
Oñsuz halknı kanın iç dep
Üyretgen?

Cahil şaşsa, eltedile
Mollaga,
Aşık çıgıp aña eltgen
Collaga.
Molla şaşsa, barır ceri
Bolmaydı,
Ters, tüzme dep, ol esine
Almaydı.

Bazıp, aña akıl berir
Bir can cok,
Cañıldıñ dep, oylaşdırır
Adam cok,
Ey, tamata süygeniça
Etgendi,
Açı buyruk kol salınıp
Bitgendi.

Kim bilsin, bu carlı halknı
Nasıbı,
Üzülmeyin, tutup kallık
Ese va?..
Kim bilsin, bu bargan cerin
Tapsınıp,
Can keçinmek macarallık
Ese va?

Carlı halkım, katdır endi
Beliñi,
Coyuldum dep, takır etme
Kölüñü.
Ölgen eşek da callıdan
Korkmaydı,
Sen da korkma, cuvuk koyma
Ölümnü.

KÜY

Karamıyık, Karaçaynı kanın içe,
Carık künübüznü etdi kara keçe,            .
Buşuv, kaygı barı birden bizge köçe.
Baş kötürüp karamaydı Karaçayım.
Üyübüzden kısdalla,
Endi üyübüz cok.
Elibizden kısdılla,
Elibiz da cok.

Caşavubuz caşav tüyül, canñan otdu,
Har künübüz kün tüyüldü, uçhan okdu.
Bügünlükde nasıp körgen bir can cokdu.
Baş kötürüp karamaydı Karaçayım.
Dinibizni aldıla,
Endi din da cok.
Curtubuznu aldıla,
Endi curt da cok.

Umut çagı cüreklede bir çakmasa,
Karlı targa salıp barır kün çıkmasa,
Tüzlük turup, bu zorluknu bir cıkmasa,
Baş kötürüp karayalmaz Karaçayım.
Bu duniyanı keñinde
Bizge ışık cok.
Karaçay atı bolgan
Endi halk da cok.

______________________________

Tanzilâ Haciyeva, “Köçgünçüle Esgertmesi”
(Cırla bla Nazmula) (1943-1957), Nalçik, 1997
_______________________________

www.elbrusoid.org
______________________________