Özdenleni Albert'ni tanımagan, anı haparın eşitmegen, cırlarına tıngılamagan Karaçay'da da, Malkar'da da adam tabıllık bolmaz. Kart bolsun, caş bolsun, har kimni da cüregine anı sözleri ençi (öz) col tabıb, ne türlü insannı da kölün alıb, esine singib kalıb ketedile, ne seyir ese da. Alay bolmay da kalay bolur, Albert'ni fahmusu köb türlü kebden çıgadı (kabına sığmayan yetenek), bir adamnı madarına sıyınngan zatladan tışında turadı, nek deseng, ol poet (şair) da, kompozitör (besteci) da, cazuvçu da, cırlavçu da, soguvçu da, dramaturg (tiyatro yazarı) da, alim da, bu sagatlada va kral kullukçu da bolub, tuthan işlerini barında da ayırmay cetişimle körgüztüb keledi. Milletibizge da, honşularıbızga da.
Nazmucu, Kompozitör (Besteci), Cazıvçu, Cırlavçu, Soguvçu, Dramaturg (Tiyatro Yazarı), Alim, Bagalı Tamadalarıbızdan
ÖZDENLANI ALBERT BLA SÖLEŞGENBİZ
Dudalanı Musa
Özdenleni Albert'ni tanımagan, anı haparın eşitmegen, cırlarına tıngılamagan Karaçayda da, Malkarda da adam tabıllık bolmaz. Kart bolsun, caş bolsun, har kimni da cüregine anı sözleri ençi (öz) col tabıb, ne türlü insannı da kölün alıb, esine singib kalıb ketedile, ne seyir ese da. Alay bolmay da kalay bolur, Albert'ni fahmusu köb türlü kebden çıgadı (kabına sığmayan yetenek), biradamnı madarına sıyınngan zatladan tışında turadı, nek deseng, ol poet (şair) da, kompozitör (besteci) da, cazuvçu da, cırlavçu da, soguvçu da, dramaturg (tiyatro yazarı) da, alim da, bu sagatlada va kral kullukçu da bolub, tuthan işlerini barında da ayırmay cetişimle körgüztüb keledi. Milletibizge da, honşularıbızga da.
"KÜZGÜ" jurnaldan Koçharlanı Murat Tarcan Albert'ni üsünden cangı cuk zat tabıb cazallık mısa, deb tilegeninde, men köb sagış etmey, anı kesine telefon bla söleşib, cumuşumu aytdım. Albert bla meni kart atalarıbız karnaşla bolganları sebebli, biz anı bla birbiri üyübüzge kire-çıga türabız, kuvançda, buşuvda da tübeybiz da, sora ortada uyalmay karnaşlaça uşak etib, men talay soruvga cuvab aldım da, ol uşaknı maganasın sizge teceyme.
Musa: Başlay turub kesingi üsüngden bir söz aytsang razı edik. Sen cırlap ne cılıngdan beri başlagansa? Gitara bla ecüv eterge kaydan kelgendi esinge?
Albert: Bizni üydegibiz 1957 cıl Kazagistan'dan Karaçayga kelib bir kesek zamandan ızına kaytıb ketib, andan Karaçayga 1962-çi cıl entda bir kaytıb kelgendi. Ol zamanda, Kazaklılanı cırcıları dombrada (domra, müzik aleti) oynaganların körüb, alanı ızlarından aythanların erikleb aytıb bara edim. Beri kelgenimde gitarada oynaganlanı köre turub, anda oynarga ürendim. 14 cılımda kesim cırla kurab, millet allında alanı cırlab başlagan edim.
Musa: Seni busagatda cırlaganıng, sahnaga çık-ganıng az bolgandı. Çıgarmaçılık işlering tohtab mı turadıla, ogese bizni cangı zatla bla kuvandırlık mısa?
Albert: Men çıgarmaçılıgımı ne az da tohtatmayma. Busagatda Moskvada basmadan nazmularımı bir kitabı çıkgandı, 100 nazmusu bla. Meni cazgan nazmularımı sanları 600-den atlaganı sebebli, alanı barın da 6 tomu (cilt) bolgan kitabda basmalar muratım bardı. Anı tısında dramaturgiyamı bir kitab etib, proza (düzyazı) bla cazgan çıgarmalarımı da bir kitab etib çıgarırga deb turama. Kuru nazmu bla, cazuvçuluk bla kalmay, ilmu canından da dissertatsiya (tez) caza turama.
Musa: Albert, sen Karaçay-Çerkesni kulturasını ministerstvosunda (bakanlığında) işlegenli, nazmuga-cırga, kalgan tvorçestvo (yaratıcılık) bla küreşirge zamanıng cetişe midi, kral işing çıgarmaçılıgınga tıygıç bola mıdı?
Albert: Ogay, ol menge çırt da tıygıç bolmaydı. Tıygıç bolgan koy, kün sayın cangı adamlaga tübeb tursam, esime da cangı temala kelib turadıla, cangı sagışlaga açılama, maganalı zatlaga türtüleme. Ol barı da menge ullu sebeb boladı cangı çıgarmala kuraganda.
Musa: Kesing az cırlasang da, seni cırlarıngı köble cırlay bolurla.
Albert: Ol aythanıng tüzdü. Karaçayda, Malkarda da cırlarımı köble cırlaydıla. Baykullanı Soltan, Gazalanı Alim, Aliylanı Horlam degença cırçıla, "Üçkeken", "Cögetey", "Karça" degença ansamblle (grupla). Barın da aytırça tüldü. Cırçılanı aslamısı em azında birer-ekişer cırımı hayırlandırmay koymaydı la.
Musa: Ösüb kelgen tölüde va köremise fahmulu sabiyleni? Sen alaga boluşluk bergen
kimleni aytallıksa.
Albert: Fahmulu sabiyleribiz sözsüz da bardıla. Aliyleni Zaurnu aytsak sözge, ol ne türlü festivalga barsa da, andan bir savga almay kaytmaydı. "Karça" degen ansambl da bek milletni sıyın költürlük, atların aytdırlık sabiyledile.
Musa: Men eşitgen, seni kesingi caşıng da seni sokmagıng bla barıb, nazmu kitab çıgargandı.
Albert: Gitçe ulanım, Şamil busagatda Rossiyada em caş professional literatorga sanaladı, "Rossiyanı Cazuvçuların Soyuzunu" çlenid (Rusya Yazarlar Birliği Üyesi), kesini nazmu kitabların basma-lagandı
Musa: Kalgan sabiyleringi üsünden da bir-eki kısha söz aytsang.
Albert: Tamadaları, Rustam, Rossiyskaya Pravovaya Akademiya Ministerstva Üstitsiini (Rusya Adalet Bakanlığı Hukuk Akademisini boşab, anı aspiranturasında (masterliğinde) turadı. Sledovatel (sorgu yargıcı) bolub işleydi. Fatima da ol intstitutnu boşab, busagatda südnü (mahkeme) sekretarı bolub turadı.
Musa: Üy biyçengi üsünden kesim aytayım da koyayım. Cukkalanı Muhammatnı kızı Venera kerti da asuvlu adam, hürmetli tişiruvdu derge bollukdu. Nença tübeseng da çarık betli, cılı köllü karavçandı konagına, cuvugunada. Karnaşıbız, Albertge da kanat da bolub, bilek da bolub turadı. Aytırın, eterin da bilib, üy cumu-şun da, ana cumuşun da sıyı bla tolturub, ne canında büsürev alırnırça bir kelinibizdi. Allah anı üydegisinden kuvandırganlay tursun. Endi, sorlugum Albert, seni ata canıngda, ana canıngda cırga, nazmuga usta adamla bilemise, ogese seni fahmung kuru çerde mi ornalgandı?
Albert: Meni anamı tuvgan karnaşı Kaziylanı Soltan Hamit cırga da, tepsevge da bek üstadı. Ol kesi talay cır cazgandı, Allah ayt-sa, busagatda anı cırlarından bir bölegin "Karaçay" gazetge basmaga berib turabız. Anı karnaşı Soltan Murat da usta cırlay, tepsey da biledi. Ata canımdan, kart atamı karnaşı, Özdenleni Adil, sözge usta adam bolgandı, talay cır da cazgandı. Anı cırları mende cazılıb, cıyılıb turadıla, alanı da basmalar muratım bardı. Alanı bir karnaşları, Abulkerim, seni kart atang, küçlü din tuthan adam da bolgandı, cır kuraşdıra da bilgendi.
Musa: Seni allay bir çıgarmalarıngdan, kesing em sayla¬maga sanab carathanıng kaysısı bolur?
Albert: Meni nazmularım sabiylerimçadıla. Caşab barganınga köre bir kün munu aytsam igi bolur deb, ekinci kün bılay cazsam igi bolur deb cazıb barama. Sora alanı biri birinden ayırgan, kesingi sabiyleringi biri birinden ayırgança bolub kaladı.
Musa: Albert, sen kesi caşavungda cırt Türkge barganıng bolgan mıdı, anda Karaçaylıla bla şagırey se? Alanı caşav halların, adetlerin kalayda köreşe?
Albert: Men 1992 cıl Türkge barıb, bir ay çaklı turub, kaytıb dagıda ızıma barıb entda bir ay turub kelgenme. Andagı Karaçaylılanı bek carathanma. Ala, men körgenden, carık adamla, adeblerin-namısların saklagan, dinlerin tuthan, gitçesi ullusun esgergen, konakga sıy bergen, hıyla-fitnaları bolmagan adamladıla, kesleri da Karaçaynı igi corukların, aşhı adetlerin bizden ese igi tuthannga sanayma.
Musa: Anda Karaçay kulturanı daracasın örge kötürür üçün ne cumuşlanı eterge tıyınşlı köreşe?
Albert: Türkdegi Karaçaylılanı Dernekleri Milletge Karaçay tilni üyretirge kerekdile. Ol cumuşda alaga boluşluk eterik mundan Karaçay tilde diskleni, kassetalanı, nazmulanı, tepsevleni, cırlanı arı eltib, anda sabiylege körgüztüb tururga kerekdi. Demekle kesleri da köbürek cıyılıb, camagatha caravlu cumuşla etib turmasala cararık tüldü, Andan sora, madarga köre, Karaçayga fahmulu adamların aşırıb, ala munda bir ay turub kral ansambllede Karaçay halk tepsevlege üyrenib, keşlerin bilimlerin da körgüztüb, arada kultura baylamlık cürürge kereklisin tıyışlı köreme. Ol zatlanı kral daracada cürütürge kerekdi, kralnı kolunda işlegen adamlanı üsü bla.
Musa: Karaçaydan Türkge barıb kaythan ansamblle, andagı Karaçaylılanı üsünden ne hapar aytuvçandıla, alanı konakbaylıklarına razı bola mıdıla?
Albert: Bırda bek razı bolub kaytadıla, Türkdegi Karaçaylılanı konakbaylıklarına köb mahtav aytuvçandıla ne zamanda da. Men kesim da andagı konakbaylarına birda bek razıma, alanı kuru igi canı bla esgerib turama.
Musa: Endi sözübüznü ahırında, "KÜZGÜ" jurnalga ne söz aytallıksa?
Albert: Alaga aytırım a oldu: Ogur bla caşasınla, tilni saklarca, adebni saklarça bolsunla. Ençi tilerim kral politikaga teren kirmesinle, cangı çıkgan din mazhablaga koşulmay, burunngu kelgen din col bla barsınla, pantürkistlege keslerin teriltmey, ne türlü milletni da sıyın körüb, honşuları bla ariuv tilli bolsunla. Ol zamanda Allah işlerine ong berir. Bu sagatda bizniça gitçe milletlege Rossiyaça, Türkiyaça ullu krallaga kesibizni hırtha ururga kerek tüldü, başha tış krallanı adamlarına da kesibizni kısha akıl natsionalistle (milliyetçi) körgüztmezge kerekbiz. Kimge da ariuv söleşib, siy berib... kesibiz da alay sıylı bollukbuz. Alay bolmay, kaydagı hıyla-fitna cürütgen organizatsiyala bla, din harakalaga koşulsak, tambla künübüz bek sagışlanırça bollukdu. Allah tuthan işigizde boluşsun.
Küzgü 2009
