İñur suvnu başı tar özende ornalgan, Gürcüge aylanñan al eşiklerine, Karaçayga açılgan art eşiklerine, küz ayladan başha közüvde kürt kiritle atılıb kalıvçu Ebze elni ullu üydegilerinden ekisini caşları Zurab Dadiani bla Goçiya Capriani tiyrede em çıraylı kıznı süygendile. Cüregi uşathannı tışına çıgarırga tavlu kıznı adeti tüldü, ol da allay zat aytalmagandı, Caşla da birça aşhı caşla bolgandıla da, kaysına erge çıksa da, muratından keñde kalmazın tanıganı sebebli, birin-birinden ayırıb, birin saylab koyalmay, ekisin da tüñültmey turgandı.
Zurab künleni bir kününde kız bla Goçiyanı ençi uşak ete turganların körüb kalgandı. Katlarına bargandı. «Aranı ayırıb koyayık» deb kölüne kelgendi da caşnı bir canına çakırgandı. Kız da arbazına kaythandı.
«Kız tişirıvnu, elni tuvrasına çıgarıb, andan arı deri canşagıña tıyganıñ uşagıvlumudu?» deb ilinñendi. «Kız bla ençi sözüm bar edi. Anı onovu saña cetib kalay kaldı?» deb dürgenirek cuvab kaytargandı Goçiya da.
«Ol tavlu kızdı, biyçe kibik birevdü. Kesi da Dadianlaga kelinlikdi» deb, işi bitib boşagança söleşgendi Zurab. «Anı kelin eterge muratlıla dagıda bardıla. Dadianlanı caşladan kem tüldüle. Kıznı cüz tiler, bir alır, anı üçün ullu carsıma» - degendi Goçiya. Ekisi tavlada bir sokmakda tübemezlik bolgandıla.
- Endi, - degendi Zurab, - elni, camagatnı köz tuvrasında horazlaça cırtışmayık da, elden arlakga canlayık. Taşa kaya tübü bizge tabılır. Erkişi kesin alayda tanıtır. Goçiya ogay demegendi.
Caşla, canlarına kümüş tokmaklı tapançaları, kamaları tagılıb, tavlu kişini kaygılı coluna har zamanda da hazırlanıb turgança kiyinib bolgandıla. Tüzlükge deb, birgelerine teñlerinden eki caş alıb, özenni örge tayanñandıla. Törtüsü da, çıñıl kayanı tübü bla tizilib atlab barganlay, Goçiya Zurabnı tapançaga uzalgança eslegendi. Urub koyarga başladı deb, seskekli bolub, tartıb kamasın çıgarıb, caşnı bıgınından tıgıb koygandı.
Goçiya andan sora, eline, camagatına körünmey, kiyikle sokmagın ızlavçu bolub, talaynı keçinñendi. Alay bla uzak baralmazın añılaganında, elge caraşıb kalalmazın da bilgeninde. Kaçhınçılaga konakbay-konuş boluvçu, cunçuvluga tıbır cılıvundan ülüş etivçü, demenñili çomart honşulaga - Karaçayga avub keterge allanñandı.
Alay a kız bla sözün bitdirmegenley, ketib kalalmagandı. Bir avuz aytır sözüm bar edi, erinmesin da bir iñirde biyagı cerge çıksın deb, cuvukladan, teñlerinden tileb, kızga aytdırgandı. Kız, aşham bola, arbaz kıyırga çıkgandı. “Elimde menñe caşav kalmadı. Cür, bılaydan keteyik. Barır cerim hazırdı”,- deb tilegendi Goçiya, süygen kızın da birgesine alıb keterge umutlu bolub. Kız unamagandı. “Elde teñiñi öltürüb, bu palahnı başıña aldıñ. Seni katış kaçhınçı bolub, başha curtlada kalay aylanayım?” - deb suvuk cuvab etgendi. Goçiya kıznı cüregi ezillikdi deb muratlı edi, cuvabın eşitgeninde va sanlarına suvuk urgandı.
“Seni amaltın kesimça birevnü kanına boyalganma. Süymekligim teli etdi, ne kıçırık, ne sıyıt eteyim? Ters boldum. Başımı kayadan atıb ketalmayma. Mında va keçinmeklik kalmagandı. Canı sav adam caşavdan umutçudu, sensiz caşav maña karañı bollukdu. Kel birgeme, Karaçayga keteyik”, - deb börkün alıb tilegendi tavlu caş. Alay a kıznı cüregi erimegendi, cuvab da kaytarmay, tıñılab koygandı. “Seni amaltın kalganma bu kıyınlıklaga, vahtı bazmanına minib turama. Bıllay künümde katılık etme. Allından oguna ogay deseñ, men bu künlege ceterik tül edim”, - degendi biyagı Goçiya. “Elge caraşsañ, aytırsa alay. Busagatda va seni bla kaçhınçı bolub, curt avuşdura aylannallık tülme”, - deb ahır sözün eşitdirgendi kız.
Zavallı Goçiya, elni camagatına kavga, bölek adamga cılav, sarnav salıb, kesin uzak colovçulukga kurab, savutun-sabasın caraşdırıb, avuşla taba aylanñandı. Kiyikleni collarına, canıvarlanı sokmaklarına caraşıb, tavdan avgandı. Ullu Kam özenni başına aylanıb, enişge tüşüb kelgenley, kaya ernine cuvukda, cagalaşıb, oynay turgan bu curtlada az tübevçü, bolcar sarı salam türsünlü eki kolan barsnı eslegendi. Taş canına bugub, bavurlanıb, ışanña alıb maragandı. Canıvarla oynay kelib, kayanı ernine cuvuklaşhanlay, kavalın candırgandı. Uzun şkoknu, burnundan çıkgan tütün çaçılıb boşarga, karasa, biyagında kaya ernindegi mazallı kşptekleden biri da cok. Ok tiygeni bla, ekisi da kayadan kuyulub ketgendile, deb kelgendi Goçiyanı kölüne.
Tav curtlada - bu cerlede allay haznaga - tavruhlada aytılıvçu, çegetle başı tikli, kayalı özenleni iyesi kolan barslaga bek az vuçu co-luguvçandı. Kolan barsnı terisiça allay ömür baylıkga kimle tübegen bolurla, kaydam, Goçiyaga va ekisi tüşüb kalgandıla. Kaya tübüne enñendi, eki barsnı da terilerin soygandı. Költürüb, alıb keter ceri cok, «caşar cerime ornalsam, kelirme da koratırma» deb, aşhı onov etib, terileni kayaga cayıb ketgendi. Eki künden, Karaçayga tüşüb, camagatnı tamadalarına tübegendi.
- Cunçuvlulaga kuru da konuş boluvçu camagatha kesimi konakga coralab keleme. Kaçhınçıma, cañızma, cagım cokdu. Köresiz, abzırab kelgenme. Hurmetli camagatnı etek ışıgın menden kızganmagız - elge adam etigiz, - deb tilegendi.
Ol bargan künle Karaçay camagatha da cunçuvlu, kaygılı bir zaman bolgandıla. İncikdegi Kasay ulu kara Kasaybiy bla davur çıgıb turgan bir közüv. Zalim honşunu, cuk üzerge umut etib, kavga başlarga hazırlana aylanñan haparı kelgendi. Anı adeti alay bolgandı - söz kozgab, tavlu camagatdan ne bolsa da bir macal zat üzüb, andan sora dagıda bölek zamanña kaygını tohtata turgandı. Goçiyaga camagatnı kerti adamı boluruna ant etdirgendile, tayak tübünden ötdürgendile. Ol a kesini curtundaça, tukum ayırırga umut etgendi.
- Ogay, bizni curtda adamla barı teñdile, bizni camagat kul cekmegen, erkinligi bolgan camagatdı, sen da barı teñlikde caşa, - degendile törede tamadala.Alay bla onovnu tındırgandıla da, kara Kasayga alımga, casakga ne zat uzatayık degen kaygını teşerge kirgendile. Anı razı eterça cuk tabalmay kıynalganların körgeninde, tavda koygan terileri Goçiyanı esine tüşgendile. Kablan terile bersek bolmazmı? - deb sorgandı camagatnı cañı kişisi. Bolured, Alay a bu curtlada köb coluguvçu zat tüldü, kaydan tabayık? - degendile kişile. İncikdegi biyni otov tübüne cayılıb turmaganların biledile, ol sebebden cut biy kuvanıb oguna koyarıkdı, alay a kayda allay hazna?
- Eki allay teri bla kutulallık esek, tabarma, - degendi Goçiya. Camagat tamadala allay nasıb çıgıb kalganına ullu kuvanñandıla. Cañı elçi al künlerinden oguna curtunu kaygısın teşerge sebeb bolganı bla camagatdaşlarını barın da kuvandırgandı. Boluşurga eki nöger da berib, Goçiyanı bars terilerine aşırgandıla. Keltirib, cıyılıb, tazalab caraşdırgandıla, pırh-çırh etib, ürke turgan atlaga cükleb, İncikdegi celmavuzga iygendile. Goçiya öltürgen eki barsnı terileri talu camagatnı bir azabından kuthargandıla. Kasay ulu kara Kasaynı cutlugun bir kerege söñdürgendile.
Kolu çemer Goçiya temir ustalıkga caraşhandı. “Kesim etalmasam da, tuvduklarım tavlada kablan atarlay kavalla işlevçü ustala bolur esele va” deb, ol ustalıknı kolga aşhı innet bla algandı. «Bir athanı bla tavlada eki kablannı öltürgen caşnı» atı Üç özenñe ogay, Koban-arı, beri canlaga da cayılgandı - ol zamanlada em cigitge maravçula, tavlaga tırnaklab, örleb aylanıvçu vuçula sanalgandıla. Bölek cıldan İncikde Kasay ulu kara Kasayga da kara kavga tüşgendi - kesinden da zalim kimle esele da birle bla ilinişib kalgandı: ömürleden beri duniya alaydı - ne zalimme deb turgan da kesinden da zalimge colukmay kalmagandı, duniyanı boylarıkma, duniyanı cutarıkma deb turgannı boylagan, anı da cuthan bir tabılıb bargandı. Kasayga da tabılgandı allay bir. Kasay ulu kara Kasay, duşmanın oñlarga kgoçü cetalmazın körgeninde, boluşluk tileb, Ebzede eski şohuna Capriyan-biyge keleçile çabdırgandı.
Capriyani altmış atlı kuragandı. «Cıyırmaşar atlıga başçıla etib, Ebzeden eki caşımı aşırama. Üçünçü cıyırmaga başçıga Karaçayda üçünçü caşımı Goçiyanı salsınla. Caşladan da, atlıladan da kişi çarpımazına sak bolurga küreşigiz» deb aytdırgandı kart Capriyani.
Kavgalaşhan biyle araların Kül-tübünde (busagatdagı Kardonikni allı künbetle) ayırgandıla. Eki asker da kagışmaganlay, soguşmaganlay, ızlarına, har kim kesi curtuna aylañandı. Goçiya, cıyırmaga başçı bolub, boluşlukga çıkgan künlerinde, sanı-süyegi bla, çırayı-sıfatı bla, sözü-tabışlıgı bla, cigerligi, tiriligi bla Kasaylanı adamlanı közlerine ilinñendi. Bizni camagatda alay tüldü ansı, macal akıllı, cigit adamnı keslerine tarta biliv oñlu halklada adetdi. Kasayları da Goçiyaga artık zs bölgendile, iynak bolgandıla. Kara Kasaynı karnaşı Tavsoltan, caşlanı sıyına etilgen ullu toyda egeçi Marcanña: - Ne da et, bu caşnı mında tıy, degendi. Ariuv kıznı iynak karamı Goçiyanı horlagandı. Goçiya İncikde Kasay-kızı biyçe Marcan bla üydegi kuragandı. Biraznı anda caşay turgandı. Alay a oñsuzluk kününde, karıvsuz, tabsız zamanında, kaçhınçılıkda tıbır ışıgın andan kızganmagan tavlu camagatnı unutalmagandı- Karaçayga kaytırga tüşgendi. Küyöv bolub, kayınlarında caşaganı da avur tiygendi.
Koban özenni barın keslerine cersinib turgan Kasayları küyövge Marcasın-ayagın (cerni eski atıdı, bir atı Taşköpürnü ogarı canında kulak «Tavlu caşagan taladı») bergendile. Goçiya alaylaga burun urub körgekdi da, uzaksınñandı, caratmagandı.
— Tabsız cerdi, alayda caşav kurayallık tülme, — degendi.
Kasayları dagıda çomartlık etgendile: zorluk bla Karaçay camagatdan küçleb turgan cerlerinden Marcanı, Sılla-artın, Keli-kolnu, Küzlük-orunlanı, Tohtamişleni, İndiş-ayagına deri bergendile. Küçleb turganlıkga va, tolu iyelik etalmagan cerlerin küövden kızganmagandıla.
Erkin cerlege iye bolgan Goçiya Küzlük-orunlaga urunmagandı, alayın koygandı. Caraklı deb bir cerin da, keñ cüregini açıklıgı bla, Ermenli kaçhınçılaga Aybazlaga bergendi — kesi kaçhıkçılıkdan ötgen kişi allaylanı incivün biledi. (İstoriyadan spravka: Goçiyalanı tukum revolütsiyaga deri Marcada 308 desyatina biçenlik, 975 desyatina da caylık cer tuthandıla).
Goçiyanı üç caşı — Mahamet, Karaş, Kaysın — Goçiyaları tukum bolub başlagandıla. Üç kızını biri Sılpagarlanı, ekinçisi Batdılanı, üçünçüsü Golalanı tiyrelerinde birer atavulnu anaları bolgandıla deydile.
